پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

به مناسبت زادروز یورگن هابرماس؛

هابرماس: سرمایه‌داری و مشروعیت

هابرماس عرصه عمومی را مابین مجموعه‌ای از نهادها و رویه‌های فرهنگی از یک طرف و قدرت دولتی از طرف دیگر می‌بیند. کارکرد عرصه عمومی وساطت بین ملاحظات و دغدغ‌ های شهروندان و منافع دولتی است. این حوزه عمومی دو اصل اساسی دارد: دسترسی بدون محدودیت به اطلاعات و مشارکت برابر. از این رو عرصه عمومی از سازمان‌های فرهنگی چون مجلات و روزنامه ها تشکیل می‌شود که اطلاعات را بین مردم توزیع می‌کنند

درنگی بر شکل نوین روابط استاد-شاگردی؛

استاد دانشگاه به چه دردی می‌خورد؟

یک معیارِ علاقه به عقایدِ استاد و دیدگاهی که مستقل از محتوای درس دارد، ارتباط بیرون از کلاس است. اغلب در گفتگوهای حاشیه‌ایِ پس از ساعت درسی و به‌دور از استلزامات برنامۀ درسی است که انتقال فهم صورت می‌گیرد و پیروی [از استاد] در دانشجو رشد می‌یابد. دانشجوها همیشه برای اساتید خود ایمیل می‌فرستند، وقتی می‌توان از اتاق خود یک یادداشت فرستاد، چه لزومی دارد در محوطۀ دانشگاه قدم بزنیم؟ اما چنین پرسش و پاسخ‌های مکتوبی بیش از حد خشکند و نمی‌توانند به رایزنی اصیل منجر شوند. ما به مکالمۀ رودررو نیازمندیم.

پیتر بورگر؛

ادعاهای زیبایی‌شناسی مدرن

اگر اندیشه‌ی زیبایی‌شناسی به گونه‌ای مستمر به بیانیه‌ی معروف هگل درباره‌ی پایان هنر مراجعه کند، به‌سختی می‌تواند به قصد و نیت اعتبار بخشیدن مجدد به برتری مفهوم نهاد زیبایی‌شناسی باشد. یک همچو استدلالی بلادرنگ با این واقعیت در تضاد قرار می‌گیرد که جالب‌ترین سنت اندیشه‌ی پساهگلی که علی‌رغم همه‌ی تفاوت‌های موجود میان نیچه، هگل و آدرنو آنان را به هم پیوند می‌دهد، قطعاً تز هگل را رد می‌کند و هنر را بالاتر از مفهوم فلسفی قرار می‌دهد.

گابریلا اسلومپ؛

کانت علیه هابز: استدلال و ریطوریقا

نظریه‌ی هابز در روزگار کانت با نظام مستقل دولت‌های خود مختار بر طبق عهدنامه‌ی وستفالی در سال ۱۶۴۸، همراه شده بود. یکی از پروژه‌های کانت این بود که اعتبار آن نظام و ناگزیریِ آنارشی بین‌المللی تئوریزه شده توسط هابز را به زیر سوال ببرد. حتی اگر کانت در «علیه هابز» چشم اندازی ملی، و نه بین‌المللی، را اتخاذ کرده باشد، خواننده بایستی بخاطر داشته باشد که کانت، برخلاف هابز، حوزه‌های بین‌المللی و ملی را مستقل از هم در نظر نمی‌گرفت.

«بهمن نامورمطلق» در گفت‎وگو با «فرهنگ امروز»؛

ترجمه‎شناسی حلقه‎ای مفقوده

ترجمه‎شناسی دانش مهمی است که یک مترجم علاوه بر مهارت و هنر باید این دانش را بشناسد. در کشور ما مترجم هنوز ترجمه را به‌عنوان یک دانش نمی‎شناسد و به آن به‌عنوان یک مهارت می‎نگرد. ما هنوز وارد دوره‎ی ترجمه‎ی دانش‎بنیان نشده‎ایم و در جایگاه ترجمه‎ی مهارت‎محور توقف کرده‎ایم.

مصاحبه‌ نشريه‌ «فرانکفورتر روندشاو» با یورگن هابرماس؛

اینترنت و حوزه‎ی عمومی؛ آنچه شبکه نمی‎تواند انجام دهد

هدف من هرگز این نبوده که مخاطب زیادی داشته باشم. من حتی به تلویزیون هم نمی‌روم. جهان من، دانشگاه است. درست است که زیاد مصاحبه می‌کنم و برای روزنامه‌ها مقاله می‌نویسم، اما ادیتورها عمدتاً باید به خاطر این ضعف‎های من سرزنش شوند. هدف من داشتن مخاطبان گسترده نیست، بلکه پرداختن به ایده‌های خاص است.

جان بلامی فاستر؛

مِزاروش و نقد نظام سرمایه

نخستین نوآوری نظری مزاروش این است که مارکس را درگیر نقد سرمایه می‌داند نه نقد سرمایه‌داری. در این حالت، مهم‌ترین مسأله، نظم نهادی سرمایه‌داری بازار نیست؛ بلکه در درجه‌ی اول منطق سرمایه است. فرمان‌روایی سرمایه از نظر مزاروش به معنای غلبه‌ی رابطه‌ی سرمایه ـ کار، یا انباشت نظام‌مند کار اضافی است و آن را نمی‌توان به هیچ معنای دیگری فهم کرد.

تأملی در تطبیق نعل به نعل ترجمه با متن اصلی؛

نقد در خلاء و فتیشیسم دقت

ترجمه در خلاء ظهور نمی‌کند. این جمله به خصوص در کشوری مثل ایران صادق است که زبانش در مقیاس جهانی کاملاً حاشیه‌ای است و عملا هیچ بخش قابل توجهی از دانش یا ادبیات امروز جهان در آن تولید نمی‌شود. مترجم در ایران جایگاهی استثنایی دارد که اسباب غبطه‌ی همکارانش در هر گوشه‌ی جهان است، و ایران بی‌شک از معدود کشورهای جهان است که در آن خوانندگان بسیاری به اعتبار نام مترجم کتاب می‌خرند.

هنری ژیرو؛

معلم به‌مثابه روشن‌فکر

در نظر گرفتن معلم به‌مثابه روشن‌فکر، یک نقد نظری قدرت‌مند نسبت به ایدئولوژی‌های تکنوکراتیک و ابزاری‌ای فراهم می‌آورد که این ایدئولوژی‌ها زیربنای نظریه‌ی آموزشی‌ای هستند که مفهوم‌سازی، برنامه‌ریزی و طراحی سرفصل‌های آموزشی را از به‌کارگیری و اجرای آن‌ها جدا می‌کند. ضروری است تأکید کنیم که معلمان باید مسؤلیت فعالانه‌ای برای برانگیختن سؤالات جدی نسبت به آن‌چه تدریس می‌کنند، چگونگی تدریس‌شان و چیستی اهداف بزرگ‌تری که برای آن می‌کوشند، را بر عهده گیرند.

اسلاوی ژیژک؛

لاکان در چه نقطه‌ای هگلی است؟

امروز، اوضاع به نظر روشن می‌رسد: اگر چه هیچ کس انکار نمی‌کند که لاکان دِینی مسلم به هگل دارد، مشاجره بر سر این است که تمام ارجاع‌های هگلی به وام‌گیری‌های تئوریک خاص محدود می‌شوند، و منحصر به دوره‌ای مشخص از کار لاکان هستند. ... آیا آدمی می‌تواند تقابلی متضادتر از تقابل میان معرفت مطلق هگلی ــ «چرخه چرخه‌های» فروبسته ــ و دیگری خط خورده لاکانی ــ معرفت مطلقا تهی ــ تصور کند؟ آیا لاکان یک ضد هگلی تمام عیار نیست؟

کوئنتین اسکینر، جان پاکاک، بروس کوکلیک، مایکل هانتر؛

تاریخ فکری چیست؟ (۲)

در واقع به نظر می‎آید که هر دو اصطلاح «تاریخ فکری» و «تاریخ اندیشه‎ها» معنای یکسانی دارند؛ گونه‎هایی از فراتاریخ یا نظریه‎ی تاریخ، به عبارتی پژوهشی در باب سرشت تاریخ با تکیه بر نظریه‎های گوناگونی پیرامون اینکه چگونه «تفکر» یا «اندیشه‎ها» جایگاهی در تاریخ می‎یابند، و نتیجه‎ی آن هم چیزی نیست مگر همان چیزی که شما به عنوان فلسفه‎ی تاریخ و یا تاریخ فلسفه می‎شناسید.

چالش‌های آموزش زبان انگلیسی در هندوستان؛

زبان در سیستم آموزش درسی کشور هندوستان؛ سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا

زبان انگلیسی در کشور هندوستان هم پدیده‌ای مورد تحسین و هم مورد نفرت است؛ از یک سوی درخواستی رو به افزایش برای زبان انگلیسی وجود دارد که به پیشرفت و توسعه مربوط می‌شود و از سوی دیگر، این زبان به‌عنوان عامل اصلی ازبین‌برنده‌ی زبان‌های بومی احساس و درک می‌شود.

ریچارد سوئین‌برن؛

آینده روح

دومین دسته براهین که به نظر می‌رسد نشان‌دهنده‌ی این هستند که روح از مرگ جان به در می‌برد و باقی می‌ماند، به نظر می‌رسد از آن لحاظ که نشان می‌دهند که زمانی روح به طور عادی فعالیت می‌کند که طبیعت آن به گونه‌ای است که از کارافتادگی مغز تفاوتی در فعالیت روح ایجاد نمی‌کند؛ چنین براهینی از براهین کلی در مورد چگونگی روح برای آگاهی در تمام براهینی که به اطلاعات و داده‌های تجربی خاص متوسل می‌شوند، نشئت می‌گیرد.

مورخان بزرگ اندیشه از چیستی تاریخ فکری می‌گویند؛

تاریخ فکری چیست؟ (۱)

مورخ فکری نیز همانند دیگر مورخان بیشتر مصرف‎کننده‎ی «روش‎ها» است تا تولیدکننده‎ی آن؛ همچنین مورخ تاریخ فکر به‎هیچ‎روی ادعا نمی‎کند که برخی از شواهد تاریخی اختصاصاً و انحصاراً بدو تعلق دارند. تمایز اصلی کار وی در جنبه‎هایی از گذشته‎ی آدمی نمود می‎یابد که او برای پرتوافکندن بر آن تلاش می‎کند، به دیگر سخن این تمایز حاصل در اختیارگرفتن مجموعه‎ای خاص از اسناد و یا کاربست شماری از فنون ویژه نیست.

کارلو تریگیلیا؛

کارل پولانی و دگرگونی بزرگ

پولانی آرای اسمیت و اقتصاددانان کلاسیک را رد کرد، کسانی که معتقد بودند بازارها در نتیجه‌ی توسعه‌ی تدریجی تمایلی طبیعی به تهاتر و مبادله به وجود آمده‌اند، بلکه از نظر پولانی، بازارها در نتیجه‌ی مداخله‌ی سیاسی، برخی اقدامات اداری و گاهاً از طریق نمونه‌هایی حقیقی از خشونت مکتوم ظهور یافته‌اند.

نقد راجر اسکرتون بر عصب‌گرایی در علوم انسانی؛

رهایی از مغزها

کوشش‌های سنّتی برای درک آگاهی به «مغالطه‌ی آدمک» آلوده شده است. بر پایه‌ی این مغالطه آگاهی کار روح، ذهن، خود و موجودیّتی درونی‌ست که می‎اندیشد و می‌بیند و احساس می‌کند و منِ واقعیِ درون است. بازتوصیف سهل‎انگارانه‌ی آگاهی انسان به مثابه آگاهی یک آدمک درونی، هیچ بخشی از پرسش درباره‌ی آگاهی انسانی را روشن‌تر نمی‌کند.

بحران مقالات علمی پژوهشی و پیوند دانشگاه با حوزه عمومی؛

استاد! کسی مقالۀ تو را نمی‌خواند!

از ۸۲% از مقاله‌های منتشره در علوم انسانی حتی یک بار هم نقل‌قول نمی‌شود. به ۳۲% از مقاله‌های علمی-پژوهشی در علوم اجتماعی و ۲۷% آن‌ها در علوم طبیعی، حتی یک بار هم ارجاع داده نمی‌شود. حتی اگر از مقاله‌ای هم نقل‌قول شود، باز هم این به معنای آن نیست که آن مقاله واقعاً خوانده شده است. بنا بر یکی از ارزیابی‌های صورت‌گرفته، تنها ۲۰% مقالات مورد ارجاع واقعاً خوانده شده‌اند.

نگاهی دوباره به کارنامه و اندیشه آندره بازن؛

آثار بازن، درس هایی برای زمان ما

به‏ لحاظ نظرى، آرزوى بازن شرح ‏و بسط دادن برداشتى از سینما بود که زیبای ى‏شناسى رئالیستى‏ اش را در فن‏ آورىِ بنیادینِ دوربین مى‏ جست. بازن در مقاله ‏اى که شاید مهم‏ترین مقاله ‏مستقل او هم باشد، «هستى ‏شناسى تصویر عکاسانه» (۱۹۴۴)، استدلال مى ‏کرد که اختراع عکاسى مهم‏ترین واقعه در تاریخ هنرهاى تجسمى است

چرا فیزیک به فلسفه نیاز دارد؟

آنچه فلسفه به علم تقدیم می کند، ایده های عرفانی نیست، بلکه روشی دقیق است. شکاکیت فلسفی بر نقطه ضعفهای مفهومی در نظریه ها و مباحثات تمرکز می کند. فلسفه کاوش توضیحات جایگزین و رویکردهای نظری جدید را تشویق می نماید. فیلسوفان در مورد ابهام های ظریف زبانی و علت و معلولها وسواس به خرج می دهند. هنگامی که بنیادهای یک رشته ی علمی امن باشند این امر ممکن است زیان بخش باشد: فقط کارت را انجام بده، مهم اتمام کار است!

گفت و گو با تامس شیهان درباره پارادایم‌های هایدگر پژوهی در غرب؛

هیچ‌کس نمی‌تواند از سایه‌ی خویش فراتر جهد

کوشش هایدگر برای رنگ و لعاب بخشیدن به بدبینی فرهنگی و ناسیونالیسم پس‌گرفت‌خواهانه‌اش از خلال «تاریخ متافیزیکیِ» سقوط غرب یک شکست کامل است و باید به همین شکل تلقی شود. تلاش‌های هایدگری‌ها برای «تبیین» یهودستیزی هایدگر از طریق اظهارات تبرئه‌آمیز راهبردهایی مفتضحانه برای طفره‌روی و نوعی امتناع یأس‌آلود از پذیرش این امر آشکار است.

نقد شدید پیتر آنگر بر فلسفه تحلیلی؛

فلسفۀ تحلیلی و ایده‌های تهی

ایده‌های اخیر فلاسفهٔ تحلیلی، علی رغم ادعای آن‌ها مبنی بر اعتبار بیشترشان نسبت به ایده‌های قبلی، ایده‌های واقعاً پوچی هستند که کاربردی در دنیای واقعی ندارند و پوچی‌ آن‌ها به دلیل تحلیلی بودنشان است. به بیان دیگر هر کدام از افکار ارایه شده توسط فلاسفهٔ تحلیلی، حتی در صورت صحتشان، ایده‌های تحلیلی پوچی هستند.

نگاهی به کتاب «فلسفه‌ی فیلم نوآر»؛

فیلم نوآر بازنمایی وجه سیاه و تاریک ذات بشر

پدیده‌‌ی فیلم نوآر تاکنون به تعداد زیادی از نظرورزی‌های جامعه‌شناختی پا داده است. پل شریدر در مورد زمینه‌های جامعه‌شناختی فیلم نوآر، بر ترومای بر‌جای‌مانده از جنگ جهانی دوم تأکید کرده است. مصائبی که ازجنگ‌برگشتگان برای ازسرگیری زندگیِ معمولی در جامعه‌ی پس از جنگ با آن‌ها دست‌به‌گریبان بوده‌اند. از نظر او، فیلم نوآر رابطه‌ی تنگاتنگی با وضعیت اجتماعی دوران پس از جنگ دارد‌.

پنج کتاب سازنده فلسفه سیاسی/ گفت و گو با جاناتان ولف (۲)

تقابل جرالد کوون با نوزیک

نوزیک شما را به فکر وامی‌دارد. می‌شود بیایید و یکراست فقط دو صفحه از نوزیک بخوانید. اگر آن قسمت خوب انتخاب شده باشد، با ایده‌ای روبه‌رو می‌شوید و شاید باورهای عمیقتان هم به نحوی فوق‌العاده قوی به چالش کشیده شود – یا شاید هم از آن‌ها حمایت شود. در هر صورت می‌فهمید قرار است دربارهٔ چه فکر کنید و می‌توانید تفکر را آغاز کنید؛ اما در مورد راولز، احتمالاً باید اول برای‌تان توضیح بدهند و بعد تفکر را شروع کنید.

اسلاوی ژیژک/ چرا هایدگر در سال ۱۹۳۳ گام درست را برداشت؟ (۵)

تکرار و امر نو

چیزی که محافظه‌کار باقی می‌ماند در امر تاریخ‌نگارانه به گِل می‌نشیند، فقط چیزی که انقلابی است به عمق تاریخ دست می یابد. انقلاب در اینجا به معنی سرنگونی و تخریب نیست، بلکه تحول و بازآفرینی امر متعارف است به‌نحوی‌که امر آغازین باید بازسازی شود و چون امر اولیه به امر آغازین تعلق دارد، بازسازی امر آغازین هرگز تقلید بینوای امر سابق نیست، کاملاً چیزی دیگر اما درعین‌حال همان است.

به مناسبت زادروز چارلی چاپلین؛

دو جستار از تئودور آدورنو در ستایش چاپلین

فرد می‌تواند به خوبی تصور کند که بُعدِ مرموز چاپلین و یا دقیق‌تر آنچه که این دلقک را نسبت به دیگر همنوعانش، بی عیب و نقص کرده، با این واقعیت عجین شده است که گویی او، خشونت و غریزه‌ی سلطه‌جوی خود را بر محیط اطراف می‌افکند، و پیش از هرچیز به واسطه‌ی پرتو افکنیِ این گناه و تقصیر است که چاپلین معصومیتی را تولید می‌کند که بیش از هر قدرتی، به او قدرت می‌بخشد

نگاهی به كتاب «حق آزادی: بنیان‌های اجتماعی زندگی دموكراتیك» اثر اکسل هونت؛

احیای فلسفه سیاسی هگل

شاید گیج‌کننده‌ترین وجه «حق آزادی» روش «بازساختن هنجاری» هونت باشد و اینکه نیروی انتقادی آن را چگونه باید درک کرد. چنان‌که هونت توضیح می‌دهد، او برای فرمول‌بندی نظریه‌ای در خصوص عدالت که بر تحلیل اجتماعی به روش بازسازی استوار باشد، بنا ندارد دفاعیه‌ای له جامعه موجود اقامه کند.

اسلاوی ژیژک/ چرا هایدگر در سال ۱۹۳۳ گام درست را برداشت؟ (۴)

گواه مسلم هایدگر

سوءظن به دموکراسی یک ویژگی همیشگی اندیشه‌ی هایدگر است، حتی پس از چرخش؛ ما این نکته را در درس‌گفتارهای نیچه‌ی او از سال‌های ۱۹۳۶ و ۱۹۳۷ درمی‌یابیم و نیز در سخنرانی‌اش با اشپیگل که پس از مرگش منتشر شد و در آن تردیدش را در این باره که دموکراسی متناسب‌ترین صورت سیاسی با تکنولوژی مدرن است اعلام کرد.

گفتگوی گونتر گراس و پیر بوردیو؛

لب به اعتراض گشودن

ما هر دو، جامعه شناس و نویسنده، فرزندان روشنگری اروپایی هستیم که امروز همه جا – یا لااقل در فرانسه و آلمان- به زیر سئوال رفته است. گویی این جنبش اروپایی روشنگری براستی شکست خورده باشد. بسیاری از جنبه هایی که در ابتدا در این جنبش وجود داشت – بیاییم تنها به مونتنی فکر کنیم- در طول قرنها از میان رفتند. از جمله جنبه طنز آمیز ماجرا.

گفت و گوی نایجل واربرتون با جاناتان ولف؛

پنج کتاب سازندۀ فلسفه سیاسی (۱)

به معنایی راولز نویسنده چندان مد روزی نیست، اما به معنای دیگری هست. او نویسنده متظاهری نیست، از تمثیل استفاده نمی‌کند، خواننده را گام به گام جلو نمی‌برد. بسیار متراکم‌نویس است. ممکن است یک صفحه از او بخوانید و چندان به آن فکر نکنید و بعد از ده سال که خودتان به مسئله‌ای رسیده‌اید به آن بازگردید، ببینید راولز کاملاً آن مسئله را فهمیده و همه حالات ممکن را توضیح داده و نشان داده چرا فقط یکی از آن حالات درست است.

‌‌‌گفتاری از مارکس در نـقد اسلوب فلسفی هگل؛

هگل و مفهوم کلیت انضمامی

فیلسوف نظری از مفهوم «میوه» دست می‌کشد، ولی ایـن دسـت کـشیدن‌ به‌ شیوه‌ای تصوری و اسرارآمیز است، یعنی انگار که از آن دست نکشیده است؛ بنابراین، او‌ تـنها بـه گونه‌ای ظاهری انتزاعات خود را تعالی بخشیده است، او تقریباً این‌گونه استدلال‌ می‌کند‌: اگـر سـیب، گـلابی، هلو و موز چیزی جز جوهر، یعنی مفهوم انتزاعی میوه‌ نیستند‌ پس‌ چرا گاهی بـه‌صـورت سیب، گاهی گلابی و گاهی هلو در نظر ما جلوه می‌کنند؟ این انواع ظاهری‌ مختلف‌ که‌ چـنین چـشمگیر بـا مفهوم نظری ما مبنی بر وحدت جوهر در تضاد‌ می‌باشد‌ از کجا سر زده است؟