پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

رضا داوری اردکانی؛

مدعیان و منتقدان علم دینی با هم قرابت‌ دارند

روشنفکران و روشنفکرمآبان که گاهی در مبارزه قدرت وارد می شوند اگر شکست بخورند نمی پذیرند که شرایط برای تحقق شعارهایشان مساعد نبوده یا فهم سیاسی و استعداد رهبری نداشته و تاکتیک مبارزه را نمی دانسته اند. بعضی از آنها به جای اینکه شکست خود را ناشی از جهل و ناتوانی خود و برتری رقیب سیاسی بدانند چون جانشان هنوز با خرافات پیوسته است آن را به دخالت یک اندیشه شیطانی مخالف نسبت می دهند. البته این مشکل بیشتر مشکل روشنفکر دهه های اخیر در جهان توسعه نیافته است که هنوز خود را پاسدار آزادی و حقیقت می داند و اگر در مبارزه برای آزادی شکست بخورد، سپر حقیقت به دست می گیرد و حتی ممکن است از مخالفان خود به عنوان مخالف حقیقت انتقام بگیرد.

رضا داوری اردکانی/ ملاحظه‎ای دربارۀ آل‎احمد و غرب‎زدگی؛

جلال؛ مثال روشنفکری ایران

آخرین بار که دیدمش قبل از سفر بی‎بازگشتش به شمال بود، با لحنی خداحافظی کرد که کمتر با آن لحن سخن می‎گفت، گویی مرگ را دیده بود. مرگ با ماست ولی ما سعی می‎کنیم از آن غافل شویم زیرا یاد مرگ کار دنیا را مختل می‎کند، ولی وقتی زمانش نزدیک می‎شود فراموش کردنش آسان نیست و چه‌بسا که آثار نزدیک شدنش در حرکات و سکنات آدمی نیز ظاهر ‎شود. در هنگام خداحافظی به فردید گفت لااقل این (به من یعنی داوری اشاره کرد) و من می‎توانستیم حرف‎هایت را بنویسیم اما خود نخواستی.

گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛

تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است

تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.

تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱)؛

ایدئالیسم وخیم شیگالفی

آن‌چه تاریخ ما گواهی می‌دهد این است که اقتدار مستبدان و دیکتاتورها نه از خودشان بلکه در ضعف تسلیم‌طلبانهٔ جماعتی بوده است که مناسبات استبداد و در نتیجه یا بنده یا ارباب بودن در روحیۀ خودشان نیز منتشر است و بنابراین آزادی هرگز نیاز ناگزیر و اول و آخر آن‌ها نمی‌گردد. روشنفکر آزادی‌خواهی است که بیرون حکومت و منتقد آن است. با این تعریف شمار روشنفکران ما آن‌قدر اندک بوده است که چشمداشت زیر و روکردن جامعۀ استبدادزده با قلم آن‌ها خود مبتلا به همان ایدئالیسم وخیم شیگالفی است.

حلقۀ مفقودۀ پیشۀ سیاستگری در ایران امروز؛

غفلت از غایات

اگرچه مدعای اصلی بشیریه در جامعۀ ایرانی نسبتاً جدید و کمتر مورد بحث و تفسیر واقع شده است، اما هم در فضای آکادمیک داخلی و هم در فضای آکادمیک جهانی نمونه‌هایی دیگر از چنین مدعایی در طی دهه‎های اخیر مطرح شده است. برای نمونه، «عباس منوچهری» ازجمله محققینی است که در سال‌های اخیر تحقیقات مبسوطی در خصوص ضرورت بازگشت به «تفکر هنجاری» (normative thought) انجام داده است.

سیاوش جمادی از مقام و رهیافت میرشمس‌الدین ادیب سلطانی در ترجمه می‌گوید (۲)؛

سخن گفتن کانت به فارسی

زبان فارسی در ترجمۀ «سنجش خرد ناب»، زبان کانت است که به فارسی سخن گفته است. در این ترجمه، رکود، سترونی و فروبستگی زبان فارسیِ تاکنونی به‌همت یک ایرانی شکسته شده است. او را اگر کاخ بلند ترجمه نامیم، گزاف نگفته‌ایم. دشوارفهمی این ترجمه ازآن‌روست که هم در فرم و هم در درون‌مایه، هم‌اندیشی با کانت را برمی‌انگیزد.

گفت‌وگو با حسین راغفر دربارۀ آیندۀ نظام اقتصادی ایران (۱)؛

حکمرانی نئولیبرالیسم بر اقتصاد ایران

: تکاثر یکی از پدیده‌های سرمایه‌داری نئولیبرال است، این پدیده هیچ قیدی برای انباشت سرمایه قائل نیست و بر طبق آن افراد می‌توانند آزاد باشند. چون افراد انگیزه‌های کسب سود و تراکم سرمایه را در خود دارند، می‌توان از این راه تهیه سرمایه برای جامعه را فراهم کرد. حتی در برخی نظام‌های اقتصادی این امر از سوی دولت‌ها تشویق هم می‌شود، مثل انگلستان در اروپا بعد از تاچر، یا ایالات متحده آمریکا.

گفت‌وگوی فرهنگ امروز با دکتر محمد صنعتی (۱)؛

روان‌کاوی سینمای ضدروان‌کاو

الآن ضدقهرمان، جای قهرمان را گرفته یا تفاوت اساسی با هم ندارند. هر دو آن‌ها به‌شدت خشن‌اند؛ یا آزار می‌دهند و می‌کشند، یا گاهی هم ممکن است در انتها خودکشی ‌کنند. مثل معلم پیانویی که انگار خشونت را در هنر خودش «والایش» داده، ولی با این حال، در زندگی خودش مشکلات و تضادهای درونی‌اش حل‌ نشده و دچار بحران است. در اینجا، بحران در وجود خود این معلم پیانوست.

به بهانۀ انتشار نقد جدید جواد طباطبایی بر مصطفی ملکیان در شمارۀ بیست‌ویکم فرهنگ امروز؛

این‌جا ایران است...

این اولین مواجهۀ ملکیان و طباطبایی نیست، بلکه این جدال از سال‌ها پیش با نقد نظریۀ انحطاط ایران توسط ملکیان آغاز شد، مواجهه‌ای که اکنون از سوی ملکیان بدین‌جا ختم شد که «علاقه‌ای به گلاویز شدن با دیگران ندارد.»

بهزاد جامه‌بزرگ/ آیا پاسخ‌گویی به مسائل امروزین علوم انسانی و اجتماعی با تفسیر ابن‌خلدون ممکن است؟

چراغ جادوی «مقدمه»

تولید و تکثیر آثار پرشمار از جانب اندیشمندان جهان اسلام در فضای دانشگاهی و روشنفکری پیرامون اندیشۀ ابن‌خلدون در قیاس با سایر چهره‌های حاضر در تاریخ تفکر و تمدن اسلامی را نمی‌توان رخدادی از سر تفنن و یک مد فکری و ژست روشنفکرانه در جهان اسلام قلمداد کرد. این توجه و تأمل دربارۀ ابن‌خلدون حاکی از یک احساس نیاز است، احساس نیاز به مرجعی الهام‌بخش برای طرح پرسش‌هایی که پس از سده‌ها غفلت رفته‌رفته ذهن اهل‌نظر و تفکر این بخش از جهان را در مواجهه با تمدن جدید غرب درگیر خود می‌کند.

 غلط‌های روش‌شناختی نظریۀ انتقادی؛

مرده‌ریگ مکتب فرانکفورت در ایران

فرهنگ و روان‌شناسی اجتماعی هر جامعه‌ای سخت متأثر از متغیرهای مذهبی، قومی، تاریخی، اقتصادی، خصوصاً سیاسی خاص آن جامعه است؛ مع‌الوصف در پژوهش‌های اجتماعی نباید نظریه را بر واقعیت تحمیل کنیم، باید فرضیاتی داشته باشیم که بر اساس آن دست به پژوهش بزنیم؛ اما اینکه واقعیت را به‌زور با نظریه منطبق کنیم، ربطی به آنچه پوپر تقدم مسائل بر مشاهده (Observation) می‌نامد، ندارد. همان‌طور که گفتم باید خود را نسبت به اقتضائات ویژۀ هر جامعه‌ای مقید بدانیم.

بهزاد جامه‌بزرگ/ نگاهی به کتاب آشوویتس یکتا؛

آشوویتس: «زیاده‌روی در امر موجه»؟!

هابرماس اصرار داشت عرق شرم آشوویتس می‌بایست برای همیشه بر پیشانی آلمانی‌ها باقی بماند. پرواضح است که سخن گفتن از این شرم ماندگار مدنظر هابرماس با مشی ملی‌گرایانه نولته و دیگر مورخان ملی‌گرا نمی‌توانست همخوانی داشته باشد. نولته بر این باور بود که «شرم» مدنظر هابرماس با «تقصیر» مورد بیان یاسپرس متفاوت بود.

نقدی بر اخلاق دانشگاهی در ایران؛

دانشگاه در مثلثِ دانش، قدرت، اخلاق

کاربرد عناوینی چون «خانم دکتر» و «آقای دکتر» که زینت‎بخش کلام دانشگاهیان ما شده‎ است چه سازوکاری از قدرت را به‎کار می‎اندازد؟ بی‎شک استفاده از این عناوین به ضرورتی در دستگاه تولید دانش پاسخ می‎دهد و احیاناً به تولید شکل خاصی از دانش در کشور یاری می‎رساند و کارکردی دارد که کم‌وبیش از آن آگاهیم. شاید یکی از مسائل سیاسی‌ـ‌‎اخلاقی ما این است که بپرسیم این عناوین درنظام آموزشی چه امکانی را برای سوژ‎ۀ چنین نظامی فراهم می‎آورد و چه امکانی را از او می‎گیرد؟

بهزاد جامه‌بزرگ/ نگاهی به کتاب «پدرسالار یا قدرت طبیعی شاهان» رابرت فیلمر؛

استدلال علیه جمهوری

حامیان پارلمان و مدعیان حکومت قانون که بر این نظر استوار بودند پیدایش اولیۀ قوانین به منظور مهار و تعدیل قدرت بیش از حد شاهان بوده است، از نظر فیلمر سخت در اشتباهند، چراکه قوانین نه برای مهار پادشاهان بلکه اهرمی برای مهار مردم است که بیش از آنکه در حکومت‌های پادشاهی جلوه کند، بیشتر مورد نیاز حکومت‌های جمهوری است تا عنان کار در غیاب اقتدار پادشاه از دست نرود.

پیوندهای جامعه‌شناسی و فلسفه؛ مارکس در آثار کارل لوویت؛

عواقب ناآگاهی فلسفی-الهیاتی برای نظریه‌پردازان اجتماعی

آنچه لوویت را نسبت‌به مقاصد مارکسیسم مشکوک کرده، این است که مارکس با فهم غلط نسبت‌به فلسفۀ هگل و جهلی تقریباً کامل در مقابل فلسفۀ تاریخ پیش از خود و تاریخ‌نویسی رفرمیستی و سکولار موجود درون سنت مسیحی، بلوایی به‌پا می‌کند که در آن هرچیز به ضد خود بدل می‌شود و علاوه بر این، غلیان احساسات فراواقع‌گرایانۀ مسیانیستی در میان مردم بار دیگر به‌حد اعلای خود می‌رسد.

بهزاد جامه‌بزرگ؛

مصائبِ در ترجمه، مصائبِ از ترجمه

از آثار اندیشمندان بزرگ غرب چند کتاب و رساله تا کنون ترجمه شده است؟ از بیش از صد رساله‌ی فلسفی کانت چند رساله به زبان فارسی ترجمه شده است؟ از حدود 35 جلد آثار ماکس وبر چند مجلد آن امروز برای مخاطب فارسی‌زبان در دسترس است؟ جامعه‌ی آکادمیک پست‌مدرن‌زده‌ی امروز ایران با چند درصد از آثار بزرگان این نحله آشنایی (و نه تسلط) دارند؟

بهزاد جامه‌بزرگ/ دربارۀ خدمت و خیانت بابک احمدی به تکوین اندیشۀ معاصر ایران؛

ابرقهرمان نسل سوخته

تألیف-ترجمه‌های بابک احمدی اگر در مقطعی به مصداق پادشاهی یک‌چشم در شهر کورها می‌توانست در عصر خود راهنمایی و ارشاد کند، امروزه نمی‌تواند چندان گره‌گشا باشد. آثار احمدی از نقطه‌ای که امروز در آن ایستاده‌ایم به‌طور جدی می‌تواند مورد نقادی قرار گیرد. «آشفتگی و بی‌معنایی»، ترجیع‌بند نقدهای بسیاری بوده است که طی دو دهۀ گذشته دربارۀ آثار احمدی نوشته شده است.

نقدی بر ترجمه کتاب «کافکا و عکاسی»؛

کافکا به‌مثابه عکاس

ترجمۀ فارسی این کتاب فستیوالی است از خطاهای کوچک و بزرگ که از حذف کلمات تا جملات کامل را دربرمی‎گیرد و به ترجمۀ مبهم، ناقص و یا بالکل نادرست بخش‎های عمده‎ای از اغلب صفحات کتاب منتهی می‎شود. در اینجا تنها به نمونه‎هایی از خطاهای بزرگ‎تر مترجم بسنده می‎کنیم

نی‌سواران؛ کِرونیست‌ها علیه نظریۀ ایران

جناح کرونیست‌ها با نگاهی مُثله و شکسته به پروژۀ فکری دکتر طباطبایی می‌خواهند علی‌الاصول از در پُشتی وارد ماجرا شوند. آن‌ها که یا نخواسته‌اند یا نتوانسته‌اند کلیت آثار دکتر طباطبایی را فهم و هضم کنند، تلاش می‌کنند تا با هجوم بر ویراست سوم تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران از این کتاب پاشنۀ آشیلی بسازند برای کوبیدن پروژه‌ای که انسجام منطقی خود را از یک کتاب اخذ نکرده است.

آیا فلسفه هایدگر درباره سیاست است؟

مارتین هایدگر: از فلسفه تا نظریۀ سیاسی

از دید هایدگر، این وضعیت انسان‎های معاصر است که پرسشگری اصیل دربارۀ وجودشان را با پاسخ‎های دم‎دستی[15] -که ایدئولوژی‌ها، رسانه‎های عمومی و تکنولوژی چیره تدارک دیده‎اند- جایگزین کرده‎اند. در نتیجه هایدگر می‎کوشد که اکنون مردان و زنان را به پرسش از وجود بازگرداند.

پیش‌گفتار کریستین ژامبه بر ترجمۀ انگلیسی کتاب «کنشِ هستی: فلسفۀ وحی در ملاصدرا»؛

چرا فلسفۀ اسلامی؟!

از یک‌سو ما باید ببینیم چگونه فلسفۀ اسلامی یک قدرت زندۀ مسلم دارد، از روی این واقعیت که این فلسفه برای تاریخ جهان بیگانه نیست؛ چراکه با سرنوشت متافیزیکی خود ما، هم متافیزیک یونانی و هم کتاب مقدس، مرتبط است یا حتی به آن گره خورده است. در گذشته، فلسفۀ اسلامی به برخی از مقولات ماندگار نگرش ما به جهان، حیات بخشیده است.

به بهانه صدمین سالگرد انقلاب روسیه؛

انقلاب اکتبر، مارکسیسم و نتیجۀ عملی آن بر دنیای امروز

از زمان انقلاب ۱۹۱۷، شوروی با تمام دنیا در حال جنگ بود. این را نمی‌توان به حساب بداقبالی دانست، زیرا طبق نظریۀ مارکس این موضوع جبر تاریخی است. تلاش برای آزادی از سیطرۀ سرمایه‌داران بدون جنگ امکان‌پذیر نیست. روسیۀ شوروی طی این سال‌ها بهای هنگفتی را پرداخت. شاید اگر وسعت زیاد منابع طبیعی سرشار این کشور نبود خیلی زود از پای درمی‌آمد و انقلاب فرومی‌پاشید.

نقدی بر کتاب «اعتراض- داستان‌هایی دربارۀ مقاومت»؛

تاریخ در قالب تجربه‌های شخصی

نگرانی و اضطراب دیگری که به‌صورت مداوم احساس می‌شود، ایمان به روش‌های قانونی اعتراض است که با رنج زیاد به دست آمده اما در عصر نئولیبرالیسم در حال تحلیل رفتن است. جنبش‌های رادیکال گروهی در دهه‌های ۱۸۲۰ و ۳۰ مکرراً بازگوکنندۀ مصائب و مشکلات مادی از خلال فساد سیاسی بودند (اهداف آن‌ها فرای اعتراض، تغییر از طریق برقراری دموکراسی در سیستمی بود که از بنیاد متلاشی است).

موسی اکرمی/ به بهانۀ پخش سخنانی از دکتر بیژن عبدالکریمی و واکنش‌ها در برابر آن‌ها؛

در ستایش فلسفه‌ورزی راستین و ورزش سالم

آقای عبدالکریمی مسلماً اغراق کرده‌اند که گفته‌اند در برابر پنت هاوس ۱۷۵۰ متر مربعی آقای علی دایی خودشان دارای دو متر مربع هم نیستند. البته ممکن است یک استاد به هر علت و دلیل نتوانسته باشد هنوز به منزل مسکونی با مالکیت شخصی دست یابد. جناب میلانی هم از این سو گرفتار اغراق شده و به شمار زیادی از استادان اشاره کرده است که درآمد زیاد و خانۀ ویلایی دارند.

به بهانه انتشار نقد جدید جواد طباطبایی بر آرامش دوستدار در شماره هجدهم فرهنگ امروز؛

طباطبایی - دوستدار در چهار پرده

نقد طباطبایی از جنس مساله‌مندی است اینکه مساله درست فهم نمی‌شود چه از سوی دوستدار و چه از سوی منتقدان او. او اگرچه یک بار غیر مستقیم در پاسخ به اتهام دوستدار او را مورد نقد قرار داد اما اخیرا با نگارش مقاله‌ای مفصل در فرهنگ امروز با عنوان شرایط امتناع به نقد تز امتناع تفکر آرامش دوستدار پرداخته است.

ارزیابی اثربخشی پژوهش‎های ایران (۱)؛

بار حاصل از پژوهش‌های انجام شده در ایران!

اهمیت توجه به «اثربخشی پژوهش‎های ایران» از آنجا ناشی می‎شود که بروز و نهادینه شدن معضل کم‎اثری و یا بی‎اثری پژوهش‎ها به معنای از میان رفتن امکان هرگونه توسعۀ هماهنگ، یک‌پارچه و پایدار در جامعه است. از سوی دیگر، تأکید فراوانی که در سیاست‎های کلی و سایر اسناد بالادستی نظام به مسئلۀ «افزایش کاربرد و اثربخشی پژوهش‎های کشور» دیده می‎شود حاکی از توافق صاحب‌نظران عالی‌رتبۀ ایران در خصوص اهمیت و ضرورت این مسئله است.

دیدگاه رضا داوری اردکانی درباره دانشگاه (۱)؛

دانشگاه چیست؟

پیش از اینکه بیاندیشیم که دانشگاه با فرهنگ چه می‌کند، باید این سوال را مطرح کنیم که فرهنگ چیست و دانشگاه با فرهنگ چه نسبتی دارد و با چه نگاهی به فرهنگ می‌نگرد؟ دانشگاه در متن منورالفکری قوام یافت و علم جدید در این متن به رشد و بسط رسید فرهنگی هم که میل به انتشار در سراسر روی زمین داشت همانجا نظم و سامان پیدا کرد. اما آنچه در جهان منتشر شد بیشتر علم رسمی اروپایی بود.

بهزاد جامه‌بزرگ/ نگاهی به کتاب «لویاتان در نظریۀ دولت تامس هابز» اثر کارل اشمیت؛

تفسیر اشمیت از هابز و تیزبینی آن یهودی مغضوب

آنچه در بررسی نسبت هابز و اشمیت باید مدنظر قرار گیرد این است که قرابت اندیشه‌های هابز و اشمیت هرگز به معنی تبعیت کامل اشمیت از هابز نیست. اشمیت عقل نقاد خود را حتی در قبال هابز که نزدیک‌ترین نظرات را در اندیشۀ سیاسی و نظریۀ دولت را به او دارد، تعطیل نمی‌کند.

نگاهی به آشفتگی متفکران و هیئت حاکمۀ شوروی دربارۀ منطق صوری در نیمۀ نخست قرن بیستم(۱)؛

استالین و منطق صوری

از نظر هگل منطق صوری ایستا و نتایج آن کاذب و نادرست بود. هگل منطق را امری تاریخی و انسانی می‎پنداشت که در بهترین حالت باید بازتابندۀ حرکت و پویایی جهان باشد؛ از طرفی موضوع نظام منطق ارسطویی جزئیات بود، اما از نظر هگل منطق باید از کلیات شروع کند.

دیدگاه عبدالله کوثری در باب ترجمه‌های موازی آثار ادبی؛

فضل تقدم و تقدم فضل مترجمان کهنه‌کار

بحث سر این است که ما امیدواریم کسی که کار بیست یا سی سال پیش را دوباره ترجمه می‌کند، یک گام جلوتر برود، ولی من پیشاپیش بگویم متأسفانه ما امروز در نسل جوان هیچ مترجمی نداریم که به گرد محمد قاضی برسد که بخواهیم بگوییم که مثلاً تو «دن کیشوت» را یک‌بار دیگر ترجمه کن تا ترجمۀ قاضی کنار برود.