-
۱۳۹۷-۰۱-۲۸ ۰۹:۵۲
هاروی منسفیلد/ زندگی و اندیشه نیکولو ماکیاوللی؛
ماکیاول خون‌آشام؟!
تاثیر ماکیاوللی بر اعصار پس از خود را باید به دو قسمت تقسیم کرد:آن چه که به نام او چسبانده شده و آنچه که از طریق آثار دیگران شناخته می‌شود امّا مورد تصدیق ماکیاوللی نیست. بالواقع از همان آغاز نام ماکیاوللی به ننگ آلوده شده و صفت "ماکیاوللی گونه "هیچ گاه لقب قابل ستایشی نبوده است. در نمایشنامه هنری ششم، اثر ویلیام شکسپیر، یکی از تبهکاران نمایش ادعا می‌کند که حتی از "ماکیاول خون آشام "(murtherous Machevil)هم برتر است.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۷ ۱۱:۰۵
عکس چگونه می‌تواند در مقام یک داده و فکت تاریخی در اختیار مورخان قرار گیرد؟
تاریخ‌نگاری با دوربین
دو عنصر در عکس‌ها وجود دارد: استودیوم و پونکتوم. استودیوم بخشی از شناخت فرهنگی ماست که به ما در تفسیر معنای عکس کمک می‌کند. پونکتوم چیزیست که سخت بتوان تعریفش کرد؛ عنصری در عکس که بی‌درنگ موجد واکنش ما می‌گردد. بارت می‌گوید: من در جست‌وجوی پونکتوم در عکس نیستم بلکه این عنصر، خود از دل موضوع به چشم می‌خورد و برمی‌خیزد، مانند تیری مرا سوراخ می‌کند و بر من اثر می‌گذارد.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۶ ۱۰:۳۳
بهزاد جامه‌بزرگ/ آیا پاسخ‌گویی به مسائل امروزین علوم انسانی و اجتماعی با تفسیر ابن‌خلدون ممکن است؟
چراغ جادوی «مقدمه»
تولید و تکثیر آثار پرشمار از جانب اندیشمندان جهان اسلام در فضای دانشگاهی و روشنفکری پیرامون اندیشۀ ابن‌خلدون در قیاس با سایر چهره‌های حاضر در تاریخ تفکر و تمدن اسلامی را نمی‌توان رخدادی از سر تفنن و یک مد فکری و ژست روشنفکرانه در جهان اسلام قلمداد کرد. این توجه و تأمل دربارۀ ابن‌خلدون حاکی از یک احساس نیاز است، احساس نیاز به مرجعی الهام‌بخش برای طرح پرسش‌هایی که پس از سده‌ها غفلت رفته‌رفته ذهن اهل‌نظر و تفکر این بخش از جهان را در مواجهه با تمدن جدید غرب درگیر خود می‌کند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۲ ۱۱:۱۸
نظم جهانی مدرن از نگاه ایمانوئل والرشتاین؛
همکناری رویکردهای تکاملی و تاریخی
پژوهش والرشتاین ما را به مقایسهای با کار وبر دربارۀ خاستگاههای روح سرمایه‌داری فرامی‌خواند و در بیشتر بخشهای این مقایسه، وبر جایگاهی بسیار فروتر دارد. اثر والرشتاین مبتنی بر دادههای تاریخی و در چارچوب زمانی کاملاً تعریفشدهای تنظیم شده، درحالی‌که اثر وبر چنین نیست. افزون بر این، والرشتاین از پژوهش‌های تاریخی مدرنی بهرهمند است که در اختیار وبر نبودند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۱ ۱۴:۱۸
بررسی اجمالی سیاست رنگ در فیلم یک زن نازنین روبر برسون؛
چشمان نظاره‌گر نهفته در رنگ
گرچه یک ذهن گداری می‌تواند به تحقق ناممکن‌ترین ارزش‌ها و آرمانی‌ترین شهرها بیندیشد که تنها شرط آن باور به نابودی سرمایه‌داری و از بین رفتن زیربنای اقتصاد لیبرالیستی است، ولی یک چشم برسونی هرگز به چیزی غیر از رئالیستی‌ترین وجوه -آدم‌ها و اندام‌ها و ماشین‌ها- دید ندارد و از این رهگذر امکانات سیاسی مستقر در مسیر هریک از افراد جامعه را چنان در قیدوبند حدومرزهای رئالیستی می‌یابد که سیاست‌ورزی‌ها هیچ‌گاه توان دستیابی به آرمانشهر را فراهم نمی‌آورند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۰ ۱۰:۳۷
نظرات جمعی از اصحاب اندیشه و علوم انسانی در باب پرونده‌های سال ۹۶ فرهنگ امروز؛
بهترین پروندۀ سال گذشته چه بود؟
طبق روالی که فرهنگ امروز در انعکاس نظر اساتید و متخصصان علوم انسانی در ارزیابی پرونده کاری خود داشته است، این بار نیز به سراغ برخی از اصحاب علوم انسانی رفتیم و نظرات آن‌ها را راجع به بهترین پرونده‌های سال ۹۶ فرهنگ امروز جویا شدیم و در این میان البته پیشنهادات و انتقادات این عزیزان را در باب پرونده‌های فرهنگ امروز منعکس ساختیم.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۹ ۰۹:۳۵
گزارشی از نشست بررسی ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناآرامی‌های دی‌ماه ۹۶؛
راه‌حل‌های دومینویی
ناآرامی‌های دی‌ماه موجب یک تغییر ملموس در این نوع نشست‌های علمی به بار آورد و آن صراحت بیان حاضرین در طرح مشکلات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی جامعه بود. این صراحت را می‌توان به دو گونه تعبیر کرد، اینکه صراحت مردم معترض در بیان خواسته‌هایشان به اساتید دانشگاه‌ها هم سرایت کرد، تعبیر دیگر آنکه اساتید علوم انسانی این بار تلاش کردند با صراحت بیشتری خطرهای پیش رو را به اهالی سیاست گوشزد کنند و رادیکال‌تر از گذشته سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی را نقد کنند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۸ ۱۴:۲۵
نقطه ای که داریوش شایگان در تاریخ اندیشه ایران معاصر اهمیت پیدا می کند کجا است؟
متفکر ایرانی، روشنفکر جهانی
داریوش شایگان حریص‌ترین روشنفکر ایرانی در کشف فلسفی و فراگیری علوم انسانی به شمار می‌رود. او در زندگی خود از هر سمت‌وسویی که رفته، با دست پر بازگشته است. از این لحاظ او را بیش از آنکه فیلسوف و یا روشنفکر نام نهاد، می‌توان یک متفکر آزاد نامید که هم از خرمن دانش هانری کربن توشه برمی‌گرفت و هم دل در گرو برانگیزش‌های احمد فردید داشت.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۸ ۱۲:۵۶
حسین پاینده/ بررسی دیدگاه بودریار در باب رسانه و پست‌مدرنیسم؛
طغیان کپی بر اصل
بودریار می‌گوید پست‌مدرنیزم وضعیتی است که نشانه‌ها مرجع یا مصداق ندارند و دال‌ها نه به یک مدلول ثابت، بلکه به دال دیگری اشاره می‌کند. لذا نشانه‌ها تهی، بی‌معنا، معناباخته و گم شده‌اند و ما را در خود مستحیل می‌کنند. با امحای مرزی که بین واقعیت و وانموده وجود دارد، ارتباط بین نشان‌ها و واقعیت از بین می‌رود و انسان معاصر نمی‌تواند به‌طور دست‌اول و بلاواسطه با واقعیت پیرامون خودش تماس برقرار کند. واسطه‌ی این ارتباط نیز رسانه‌ها هستند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۵ ۰۹:۳۳
آنچه مفسران ماکیاولی می گویند؛
ماکیاوللی: اخلاق، دین و سیاست
این سه سنگبنای اساسی اندیشۀ ماکیاوللی [اخلاق، دین، سیاست] مجادلات بسیاری را میان خوانندگان او پدید آوردهاند؛ مجادلاتی که آغاز آن‌ها به سدۀ شانزدهم میلادی و آن هنگام برمیگردند که او به پیروی از شیطان متهم شد، اما در همان حال نویسندگان (و سیاستمداران) ضمن همدلی با ماکیاوللی، وی را مبیِّن نظریۀ «مصلحت دولت» شناختند و پذیرفتند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۴ ۱۵:۰۵
مفهوم شانس در حوزۀ مطالعات روان‌شناسی و فلسفی؛
روان‌شناسی و فلسفۀ شانس
از ادبیات روان‌شناسانۀ مربوط به شانس می‌توان سه نتیجۀ مهم استنباط کرد. نخست اینکه برداشت ما از شهودهای روزمره در خصوص شانس، تبیین‌های متناقض ما از این مفهوم را رقم می‌زند. دوم، اینکه یکی از راه‌هایی که در آن شهودهای روزانۀ ما در باب شانس متناقض‌اند، از این جهت است که تفاسیر ما از شانسی بودن رویدادها، تا چه میزان به عوامل بیرونی و محیطی، کنترل‌نشدنی بودن، متغیر بودن، شخصی بودن و امثالهم بستگی دارد. سوم، اینکه آیا نمونه‌های خلاف واقع می‌توانند نقشی در قرائت منطقی از شانس ایفا کنند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۴ ۱۲:۲۹
در باب حقوق شهروندان در آزادی بیان؛
حق آب و گل، از آتن دیروز تا تهران امروز
شاید زمان آن رسیده باشد که یک بار برای همیشه این را دریابیم که هیچ شهروندی، در هر مقامی که باشد، در هیچ سرزمینی این "حق" را ندارد که تنها خود و هم باوران خویش را در جایگاه صاحبان اصلی آن سرزمین قرار دهد و به هم میهن منتقد خود، با هر اعتراضی به قوانین، شیوۀ اجرای قانون یا شیوۀ برخورد عوامل حکومتی، بگوید از میهنت کوچ کن.
-
۱۳۹۶-۱۲-۲۳ ۲۳:۱۸
مروری بر یکی از مهمترین کتاب‌های سال ۲۰۱۸؛
چراییِ شکست لیبرالیسم
به گمان بسیاری از استادان دانشگاه‌ها و نویسندگان، کتاب چرایی شکست لیبرالیسم مهمترین کتاب منتشرشده در ابتدای سال ۲۰۱۸ است. بسیاری از مدافعان لیبرالیسم و درعین‌حال ناراضیان وضع موجود، همچنان معتقدند که «هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست» وگرنه خود لیبرالیسم مشکل فلسفی ندارد. این دقیقاً همان توهمی است که پاتریک دنین بدان هشدار می‌دهد و بیان می‌کند که تنها راه‌حل «آزادی از لیبرالیسم است».
-
۱۳۹۶/۱۲/۲۳
گفت‌وگو با محمدحسین مهدویان؛
لاتاری بهترین فیلم من است
دو فیلم اول من فیلم‌های نخبه‌پسندتری بود هرچند ماجرای نیمروز کاملاً یک چیز میانی بود؛ یعنی از آن دسته فیلم‌هایی که هم مردم عادی می‌توانستند با فیلم ارتباط برقرار کنند و هم آن‌هایی که نخبه‌تر و خاص‌تر بودند. در لاتاری به دنبال یک لحن یا روایتی از ماجرا بودم و داستانی می‌خواستم تعریف کنم که واقعاً طیف بیشتری از مردم فیلم را دوست داشته باشند و یک فیلم کاملاً مردم‌پسند بسازم؛ اما من به‌هرحال همان آدم هستم.
-
۱۳۹۶-۱۲-۲۱ ۱۲:۵۳
بهزاد جامه‌بزرگ/ پروژه فکری مراد فرهادپور قصد دارد گره از کدام مشکل معرفتی ما باز کند؟
کور می کند، شفا نمی دهد
مراد فرهادپور اگر به درست یا غلط مروج یک گرایش فکری خاص یا علاقه مند به یک یا چند فیلسوف و روانکاو چپ است، هرگز خطر نمی کند که در راه اشاعه مطلوب خود با سنت های فکری جغرافیا و تاریخی که پای در آن دارد، درگیر شود.
-
۱۳۹۶-۱۲-۲۱ ۱۱:۴۶
نقدی بر کتاب شریعتی و هایدگر (۲)؛
زهری در رگ و پی اندیشیدن فلسفی ایرانی
میری و یاران او که دستیابی به مقام تأمل را به این سادگی ممکن میدانند، نه تنها عامل گشودن مسیر نیستند بلکه همچون سدی در برابر مسیر فلسفهورزی و دامن زدن به بحران‌های ایران معاصر عمل می‌کنند و همچون زهری در رگ و پی اندیشیدن فلسفی ایرانی و از عوامل دست‌اول گسست از مبانی هویت ملی و تاریخی و فلسفی تلقی می‌شوند. دست یافتن به مقام تأمل علیرغم تمام دشواریها و سنگلاخهایی که در مسیر آن وجود دارد، درعین‌حال نمی‌تواند ناظر به نقادی از این جریانها نباشد تا به‌تدریج این علفهای هرز از زمین اندیشیدن فلسفی ایران پاک شوند.
-
۱۳۹۶-۱۲-۲۰ ۱۵:۵۹
تبارشناسی مارکسیست ها به مناسبت صدوهفتادمین سالگرد انتشار مانیفست کمونیست؛
از کارل مارکس تا مارکسیسم
به گفته ژیژک «ما مارکسیست‌ها آثار زیادی در نقد سرمایه‌داری نوشته‌ایم که نمی‌دانیم با آن‌ها چه کنیم در حالی که سرمایه‌داری دقیقاً می‌داند با آثار ما چه کند». به نظر می‌رسد این جمله از یکسو به حکومت‌مند بودن نئولیبرالیسم برمی‌گردد و از سوی دیگر به چرخش مارکسیستیِ از تولید به بازنمایی، از تولید امری نو به غُر زدن‌هایی که ناشی از مفاهیم استعلایی و بازنمایانۀ مارکسیستی است.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۹ ۱۲:۲۱
نقدی بر کتاب شریعتی و هایدگر (۱)؛
فلسفه تطبیقی در افق سوفیست دورۀ جدید
سید جواد میری به خود اجازه داده است که بیمبنا و بیربط و بدون طرح پرسشی جدی، «مارتین هایدگر را در برابر علی شریعتی قرار دهد و با اِعمال سلیقه و پرسش‌هایی که هیچ عمقی ندارند نشان دهد که علی شریعتی درهرصورت از هایدگر قرائت داشته است». بنابراین، در شرایطی که سنت زمان کُند را سپری می‌کند و مفاهیم صیقلنیافته با شرایط عصر هیچ‌گونه همخوانیای ندارند، ظهور پژوهش‌های تطبیقی ازاین‌دست همچون آبی زهرآلود به تباهی نظام اندیشگی ایران دامن می‌زند.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۶ ۱۲:۴۷
نگاهی به مدیریت سیاسی بحران‌های قومی؛
رویکردی جامعه شناسی - تاریخی به قومیت‌ها
دکتر حمید احمدی معتقد است هنگامی‌که دولت در بستر تاریخ وجود نداشته باشد، ملت نیز تشکیل نمی‌شود. در پیشینۀ سیاسی ایران به‌روشنی می‌توان وجود دولت را مشاهده کرد. از سوی دیگر، وقتی به تاریخ ایران نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که فرهنگ مشترک نیز یکی دیگر از وجوه اشتراک ایرانیان بوده است. گروه‌های قومی مانند کردها، بلوچ‌ها و آذری‌ها نیز از بومیان ایران بوده‌اند و به زور سرنیزه یا از طریق مهاجرت ساکن ایران نشده‌اند.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۵ ۱۴:۱۵
سرمقاله/ مدیرمسئول فرهنگ امروز؛
از نقدگریزان تا مخالفان آزاداندیشی
ایجاد کمپینی علیه فرهنگ امروز در فضای مجازی توسط طرف‌داران یک اندیشه به جرم نقد و بررسی یک روشنفکر، نمونه‌ای از نقد گریزی روشنفکران پوشالی است که به جای پاسخ و شرکت در بحث به اقداماتی خلاف آنچه مدعی‌اند روی می‌آورند. «فرهنگ امروز» با گذشت ۲۰ شماره به سهم خود تلاش کرده به‌عنوان رسانه‌ای فرهنگی و اندیشه‌ای و البته مستقل، در ایجاد فضای نقد و گفت‌وگو برای کمک به تحول علوم انسانی گام بردارد.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۵ ۰۹:۴۰
سخنرانی آنتونیو نگری در انجمن اجتماعی اروپا در سال ۲۰۰۴؛
مالتیتود یا طبقۀ کارگر
مالتیتود در ابتدای امر یک مفهوم طبقاتی است، پس از آن مفهومی سیاسی نیز می‌باشد. تا آنجا مفهومی طبقاتی است که در هیئت یک مفهوم جامع، نقطۀ پایانی بر مفهوم بسیط طبقۀ کارگر می‌گذارد. از نظرگاه سیاسی نیز مالتیتود مفهومی است که پایان‌بخش مفهوم مردم، ملت و تمام آن چیزهایی است که به‌وسیلۀ دولت [مدرن] ایجاد می‌شود و مبنای نمایندگی را فراهم می‌کند.
-
۱۳۹۶/۱۲/۱۴
گفت‌وگو با ابراهیم گلستان در مورد روشنفکران معاصر ایرانی؛
حرف‌زدن مکافات دارد
باور کنید که من کوچک‌ترین اعتقادی به «شاملوی بزرگ» که می‌گویند، ندارم. آقای دولت‌آبادی به‌جان عزیز خودم، زحمت می‌کشد، خیلی می‌نویسد که به‌قولی ارزش دارد، ولی اینها در حد درک شرایط اجتماعی نیستند جز درک اینکه فلان کار بد و فلان کار خوب است.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۴ ۱۰:۴۹
در باب اهمیت هویت ملی (۲)؛
ناسیونالیسم؛ کلاسیک یا لیبرال
لیبرالناسیونالیسم وضعیتی ملایم و مدنی دارد و سخنان بسیاری به سود آن می‌توان گفت. لیبرالناسیونالیسم میکوشد شهود ما به سود گونهای محافظت سیاسی از اجتماعات فرهنگی را با اخلاقیات سیاسی لیبرال آشتی دهد؛ البته این روند، موضوعات مربوط به سازگاری اصول جهانشمول لیبرال با تعلقات خاص ملت قومی-فرهنگی افراد را برمیانگیزد.
-
۱۳۹۶-۱۲-۱۲ ۱۰:۰۰
آیا سخنان رضا داوری اردکانی تازه بود؟
جهل جامعه شناسانه درباره داوری
داوری اردکانی در مصاحبه ها، سخنرانی ها، گفتارها و از همه مهمتر در مقالات چند سال اخیر خود بارها درباره علم، برنامه ریزی برای توسعه علمی، موانع رشد علم، امکان و امتناع تولید علم و مخاطرات بحث درباره دین و علم سخن به میان آورده است، اما گویا تا کنون گوش شنوایی برای سخنان خود نیافته بود. از بداقبالی داوری اردکانی یکی هم این است که باید معلمی متوسط الاحوال سخنش را بشنود و در گوش خویش تازه یابد و در کانال تلگرامش فحاشی را به او را آغاز کند.
-
۱۳۹۶/۱۲/۰۹
گفت‌وگوی فرهنگ امروز با گیتی صفرزاده در مورد طنزنویسی در ایران؛
طنز امروز بازی با فرم زبان است
یکی از معیارهایی که همیشه در جامعه می‌تواند وضعیت فرهنگی مردم جامعه را مشخص کند همین واکنششان نسبت به طنز است؛ یعنی وقتی می‌بینیم که مطلب طنزی نوشته می‌شود و ۱۰۰ نفر به آن معترض می‌شوند، نشان می‌دهد که ما خوانندگانی داریم که طنز را نمی‌شناسند، در حوزۀ داستان همین است؛ یعنی فقط این مهم نیست که ما نویسندۀ داستان طنز نداریم، ما خوانندۀ طنز هم نداریم.
-
۱۳۹۶-۱۲-۰۸ ۰۹:۱۵
غلط‌های روش‌شناختی نظریۀ انتقادی؛
مرده‌ریگ مکتب فرانکفورت در ایران
فرهنگ و روان‌شناسی اجتماعی هر جامعه‌ای سخت متأثر از متغیرهای مذهبی، قومی، تاریخی، اقتصادی، خصوصاً سیاسی خاص آن جامعه است؛ مع‌الوصف در پژوهش‌های اجتماعی نباید نظریه را بر واقعیت تحمیل کنیم، باید فرضیاتی داشته باشیم که بر اساس آن دست به پژوهش بزنیم؛ اما اینکه واقعیت را به‌زور با نظریه منطبق کنیم، ربطی به آنچه پوپر تقدم مسائل بر مشاهده (Observation) می‌نامد، ندارد. همان‌طور که گفتم باید خود را نسبت به اقتضائات ویژۀ هر جامعه‌ای مقید بدانیم.
-
۱۳۹۶-۱۲-۰۷ ۱۲:۳۴
به بهانه انتخاب «نوشتار و تفاوت» به عنوان ترجمه برگزیده آیین کتاب سال؛
فرم‌های ناکافی برای چیزهای بسیار
خواننده نباید چندان دل‌خوش به «مدخل‌وارگی» این کتاب باشد، متن‌های کتاب نه تنها دشوار بلکه ترسناکند. فهم بسیاری از دقایق متن نه تنها محتاج اطلاعات وسیع خواننده در فلسفه و ادبیات است، بلکه ورزیدگی او را نیز به چالشی سخت می‌کشد. مقالات کتاب بیشتر گفت‌وگوهای دریدا با فیگورهای ادبی-فلسفی مطرح در دهۀ ۶۰ فرانسه هستند. این گفت‌وگوها به تعبیر مترجم «همهمه‌هایی» هستند که چه‌بسا بتوان آن‌ها را شکلکی قرن‌بیستمی به دیالوگ‌های افلاطونی دانست.
-
۱۳۹۶-۱۲-۰۶ ۱۱:۴۷
مقصود فراستخواه؛
آزادی علمی
معنای آزادی علمی این خواهد بود که اعضای هیأت علمی بتوانند آزادانه به تحقیق و تولید دانش بپردازند؛ هرچند فرایندها یا فراورده‌های پژوهشی آنان خوشایند مدیران دانشگاهی مانند مدیر گروه، رئیس دانشکده و دانشگاه و... یا دولت یا سازمان رسمی ایدئولوژیک، مسلکی و مذهبی و مانند آن نباشد.همچنین معنای آزادی علمی این خواهد بود که دانشجویان در انتخاب محل و رشته مورد علاقه خود برای تحصیل، در طول مدت تحصیل، انتخاب واحدها، انتخاب مدرس و ... از آزادی لازم و کافی برخوردار باشند.
-
۱۳۹۶-۱۲-۰۵ ۱۲:۴۲
در باب اهمیت هویت ملی (۱)؛
ملت و ناسیونالیسم: مفاهیمی متنازعٌفیه
مدعیات ناسیونالیستی، ملت را به‌مثابه مرکز کنش سیاسی نمایش میدهند که باید به دو پرسش کلی بسیار مهم پاسخ دهد؛ اول اینکه آیا نوعی گروه اجتماعی بزرگ (کوچکتر از مجموع کل انسانها) هست که واجد اهمیت اخلاقی ویژه باشد؟ پرسش دوم اینکه مبانی تکالیف شخص نسبت به گروه مرکزی پایبند به اخلاق چیست؟ این مبانی مبتنی بر عضویت اختیاری در ملتند یا عضویت غیراختیاری؟
-
۱۳۹۶-۱۲-۰۵ ۱۰:۰۶
بهزاد جامه‌بزرگ/ نگاهی به کتاب آشوویتس یکتا؛
آشوویتس: «زیاده‌روی در امر موجه»؟!
هابرماس اصرار داشت عرق شرم آشوویتس می‌بایست برای همیشه بر پیشانی آلمانی‌ها باقی بماند. پرواضح است که سخن گفتن از این شرم ماندگار مدنظر هابرماس با مشی ملی‌گرایانه نولته و دیگر مورخان ملی‌گرا نمی‌توانست همخوانی داشته باشد. نولته بر این باور بود که «شرم» مدنظر هابرماس با «تقصیر» مورد بیان یاسپرس متفاوت بود.