به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ جایگاه تمدن اسلامی در دنیای کنونی و نقش آن در عرصه حیات انسانی در قالب تمدن نوین اسلامی یا احیای تمدن نوینی زیر چتر دیانت اسلامی، ذهن دسته بزرگی از دغدغه مندان و متفکران جهان اسلام را به ویژه در چند دهه اخیر به خود معطوف داشته است، چنان که برخی از تمدنی اندیشان غربی پیش از این و از منظری دیگر آن را مورد مداقه قرار داده و نظراتی – نه تئوری هایی – ابراز کرده بودند. افرادی چون توین بی، فوکویاما، هانتینگتون، الوین تافلر و دیگران که برخی به حیات مندی و پویایی تمدن اسلامی در دنیای امروز و برخی به رکود آن نظر داشتند، اما واقعیت آن است که تمدن نوین و موثری در پرتو آموزه های اسلامی و در جهان اسلام رو به گسترش است.

این که چنین تمدنی با چه رویکردها و شالوده هایی صورت می پذیرد، از پرسش های بنیادین است، چنان که شکوفایی پیشین از همین منظر قابل کاوش و الگوبرداری است. به زعم این نوشتار، تمدن نوین اسلامی بر پایه چند اصل بنیادین در حال بازآفرینی خویش است.

پایه ای ترین آن رویکرد هدفمندی هستی در پرتو خدامحوری یکتاپرستانه است، دیگر اصل برابری همگان در پیشگاه خداوند و امکان برتری اکتسابی با پایبندی به ارزش های متعالی است. دیگر اصل ساخت دنیا در راستای آخرت (ایجاد تعادل میان دنیا و آخرت و مستمر دیند حیان انسانی) و همچنین اصل تحقق امت اسلامی است که اساسا دیانت اسلامی موجودیت خود را با آن می نمایاند. اصل جهان وطنی اسلام و نیز باور به اعتلای اسلام از دیگر مبانی آن است. شالوده ها و رویکردهایی که از یک سو به معنابخشی حیات (بعد حقیقی و متنی = نرم افزاری ) می انجامد و آدمی را از بحران معنویت می رهاند و از دیگر سو زندگی همراه با آسایشی را (بعد ابزاری = سخت افزاری) فراهم می سازد.

*سید علیرضا واسعی؛ دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

بازآفرینی تمدن اسلامی در پرتو پایه های چهارگانه ایمان

تمدن اسلامی آن گاه می تواند به نحو حقیقی، تمدن موصوف به ویژگی اسلامی باشد که فراتر از اتصاف ظواهر و مظاهر تمدنی به احکام و ارزش های اسلامی، از ریشه های عمیق اسلام نشات گرفته باشد. اسلام به عنوان یک دین الهی وحیانی و اصیل،‌بر اساس ایمان به ارکان اعتقادی - که مهم ترین آن توحید است - استوار است، و لذا تمدن اسلامی، تمدنی مبتنی بر ایمان است. در کنار تعریف ها و تلقی های روان شناختی صرف از ایمان، تعریف و تلقی دیگری از جانب پیشوای مومنان درباره ایمان ارائه شده است که تا کنون با نگرش فردگرایانه نسبت به ایمان برداشت می شده است، اما تامل عمیق در این تعریف و تلقی، کارکرد تمدن سازی ایمان را نشان می دهد و می تواند پشتوانه نظریه های اسلامی اصیل در باب تمدن نوین اسلامی قرار بگیرد.

توصیف امام علی (ع) از پایه های چهارگانه ایمان،‌تصویری بدیع و بی مانند از ایمان را ارائه می دهد که در میان روایات معصومین علیهم السلام، از نظر سبک و سیاق مفهومی برجستگی منحصر به فردی دارد. به ویژه این که این روایت حداقل در سه منبع اصیل و معتبر روایی قرون اولیه اسلامی -یعنی اصول کافی، نهج البلاغه و تحف العقول - با تفاوت اندکی در جزییات نقل شده است که صحت صدور این روایت را به سر حد قطع و یقین ارتقاء می دهد. پایه های چهارگانه ایمان بر اساس این روایت عبارت است از صبر، یقین، عدل و جهاد.

*حجت الاسلام علی ذو علم