به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از مهر، نشست تخصصی «چیستی زبان قرآن» از مجموعه نشست‌های تخصصی بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم با سخنرانی جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در سالن کنفرانس باغ موزه دفاع مقدس برگزار شد.
نکونام که سخنرانی خود را به تبیین نظریه گفتاری یا خطابه‌ای بودن قرآن اختصاص داده بود، این نظریه را صاحب روزآمدترین دیدگاه به زبان قرآن معرفی کرد و به تبیین آن پرداخت.
وی با اشاره به شروط و مؤلفه‌های این دیدگاه گفت: نکته اول این است که آن چه ما در قرآن با آن مواجهیم زبان است و نه اشیاء بیرونی یا تصورات صرف. این یعنی قرآن بیان‌کننده یک سری حقایقی است که ما با آن‌ها سر و کار داریم. نکته دیگر این است که زبان قرآن یک زبان عرفی است و نه یک زبان رمزی. یعنی خدا مطالب بیان شده در قران را رمزی برای چیزهایی غیر از آن چه ظاهر الفاظ آن بیان کرده‌اند، قرار نداده است. در واقع زبان قرآن زبانی است که همه اهل زبان آن را می‌شناسند و زبان عموم مردم است و از الفاظ همان معنایی را مراد کرده است که مردم از آن مراد می‌کنند.
نکونام نکته دیگر را در زبان قرآن فصاحت و بلاغت آن دانست و بیان کرد: فصاحت و بلاغت قرآن به این معناست که مطالب قرآن تعقید معنوی و ناسازگاری با مقتضیات مخاطبان ندارد و در آن الفاظ غریب استفاده نشده است. سخن گفتن به زبان عربی و آن هم عربی حجاز و نه مناطق اطراف، سخن گفتن به زبان توده و عام مردم و سخن گفتن به زبان معیار از دیگر ویژگی‌هایی بود که نکونام به عنوان ویژگی‌های زبان قرآن برشمرد.
این مدرس علوم قرآن در ادامه به تبیین گفتاری بودن زبان قرآن پرداخت و گفت: در نوشتار با الفاظی خاص و با سبک خاص مطلب بیان می‌شود و مقتضیات خاصی دارد و تفاوت‌هایی با زبان گفتاری دارد. زبان گفتاری زبانی است که یا در محاوره به کار می‌رود و یا در خطابه. در محاوره گفت‌وگو بین دو یا چند نفر است و در خطابه یک نفر سخن می‌گوید و بقیه شنونده هستند. در این حالت هم زبان گفتاری است به دلیل این که از روی یک متن خوانده نمی‌شود. زبان قرآن گفتاری و خطابه‌ای است.
وی افزود: در زبان گفتاری از هر دری ممکن است سخن برود و در هر دو حالت محاوره و خطابه، ویژگی زبان گفتاری این است که به دلیل این که بیشتر معطوف به مقتضیات بیرونی است، در آن پراکندگی و گسیختگی وجود دارد. قرآن هم هر سوره‌اش به مثابه یک خطابه است. همچنان که در یک خطابه ممکن است بنا به یک اقتضاء سخنی گفته شود که ارتباطی با صدر و ذیل آیه ندارد، در سوره‌های قرآن هم بنا به مقتضیات بیرونی ممکن است چیزی بیان شده باشد که به مطالب دیگر ارتباطی نداشته باشد.
وی افزود: قرآن یک کتاب نیست که راجع به یک موضوع خاص باشد و در آن مطالبی را به صورتی نوشتاری راجع به آن موضوع بیان کرده باشد. قرآن یک سخنرانی است راجع به مقتضیاتی که در بیرون بوده است و به دلیل تعدد موضوعات بیرونی به مسائل مختلف پرداخته است.
نکونام با اشاره به این مطلب که ما در گفتار بسیاری از مطالب را به زبان و بیان نمی‌آوریم، به یکی از لوازم نظریه گفتاری بودن قرآن اشاره کرد و گفت: همچنان که در یک نمایشنامه آن چه مربوط به افعال و صحنه است، ذکر می‌شود اما بیان نمی‌شود، همه چیز در گفتار انعکاس لفظی نمی‌یابد و به همین دلیل است که شرایط نزول و دوره نزول و شأن نزول اهمیت می‌یابد. قرآن همه چیز را بیان نکرده است و بسیاری از مسائل در مورد قرآن باید در بازسازی شدن صحنه و بستر نزول قرآن فهمیده شود و نمی‌توان به صرف تأکید بر الفاظ به آن پی برد.
وی افزود: از دیگر مسائلی که نکونام با توجه به معطوف بودن زبان به واقعیت‌های خارجی به آن اشاره کرد تغییر واقعیت‌های خارجی و به تبع آن تغییر مفاهیم و تصورات بود؛ که هم در 23 سال نبوت پیامبر(ص) جریان داشته است و هم در دوران پس از نزول قرآن. تناسب زبان قرآن با قوم و عصر نزول آن یکی از دیگر نکاتی بود که نکونام به آن اشاره کرد و در این باره عنوان کرد: سوره‌هایی از قرآن که در مکه نازل شده است، محتوایی دارد که از سوره‌های نازل شده در مدینه متفاوت است.
وی گفت: نتیجه‌ای که نکونام از این مباحث گرفت این بود که قرآن با توجه به مقتضیات بیرونی و به قصد موعظه و هدایت افراد نازل شده است و نباید از آن توقعات نابجا داشت. ما نباید توقع داشته باشیم که فیزیک و شیمی و فلسفه و علوم تجربی و علوم جدید در قرآن باشد. ما اگر علوم تجربی و علوم جدید را می‌خواهیم باید به دانشگاه‌ها و مراکز علمی مراجعه کنیم و از آن جا یاد بگیریم. قرآن یک کتاب اخلاقی و برای انسان شدن است. اگر می‌خواهیم انسان شویم و هدایت و رستگاری پبدا کنیم، باید به سراغ قرآن بیاییم اما فیزیک و شیمی نیازمند علوم و تجربیات بشری است.
نکونام در پاسخ به سؤالی در مورد چگونگی قابل استفاده بودن هدایت قرآن، در عین حالی که مخاطب قرآن عرب حجاز در 1400 سال پیش بوده است، گفت: این چیزی است که اقتضاء زبان است که اگر بخواهیم قرآن را بفهمیم، باید زبانی را که همان عرب حجاز به کار برده بشناسیم و خوشبختانه به دلیل این که قرآن نسل اندر نسل خوانده شده همان معانی برای ما حفظ شده است و قرائت مستمر قرآن، معانی آن را مأنوس ساخته است. همچنان که می‌بینید عبارات نهج‌البلاغه که در همان دوره است برای ما نامأنوس‌تر است و قرآن برای ما مأنوس است.
وی این موضوع را که قرآن خطاب به مردمی خاص و بنا به مقتضیات آن‌ها نازل شده است نافی جاودانه و جهانی بودن آن ندانست و در این باره اظهار کرد: یک سری امور و موضوعات در همه دوران‌ها و برای همه انسان‌ها مشترک است و آن موضوعات و امور است که قرآن در مورد آن‌ها سخن گفته است و برای امروز ما هم مناسب است و جاودانه و جهانی است. ما می‌توانیم از رویه‌های قرآن در بسیاری از مسائل امروز استفاده کنیم و بنابراین در عین حالی که قرآن خطاب به عرب عصر نزول بوده است، برای امروز ما هم قابل استفاده است.
نظر شما