آرشیو - فرهنگ امروز

چگونه جایگاه فرهنگی مدرنیته به‌سوی موقعیتی پسااستعماری چرخش می‌کند؟

نژاد، زمان و بازنگری مدرنیته

تاریخ رؤیاهای کهن مدرنیته را باید در تشریح لحظۀ استعماری و پسااستعماری یافت. در مواجهه با تلاش‌های معطوف به بهنجارسازی لحظۀ استعماری واجد تأخیر زمانی، می‌توانیم تبارشناسی‌ای برای پسامدرنیته به دست دهیم که حداقل به‌لحاظ اهمیت با تاریخ معماگونۀ امر متعالی یا کابوس عقلانیت در آشوویتس برابری کند.

۱۳۹۶-۰۲-۰۲ ۱۰:۱۸

بررسی وضعیت اجتماعی - دینی دانشگاه «الازهر»؛

توهم استقلال یا مرجعیت دینی؟

بی اعتباری الازهر پس از دهه ۹۰ و در حین شکل گیری گروه های تندروی اسلامی به حدی رسید که مردم ناچارا دست به دامن گروه های سلفی البته با چهره ی ای جدید شدند. زیرا الازهر دیگر دچار چندین جریان مختلف ِ اندیشه شده است.

۱۳۹۶-۰۱-۳۰ ۱۲:۴۱

بازنگری در تعریف رایج از «فرار مغزها»(۲)؛

مرز میان «فرار مغزها» و «قرار مغزها»

پدیدۀ «فرار مغزها» پدیده مختص نخبگان (استادان و دانشجویان نخبه) نیست، بلکه عموم مردم ما حداقل قابل قبولی از ظرفیت ذهنی خود را صرف مطالعه در مورد مسائل اولویت‎دار جامعه نمی‎کنند؛ به‌عنوان مثال، مردمی که سال‎های سال سریال‎های عمر تلف ‌کن تلویزیونی (چه داخلی و چه خارجی) را دنبال کرده اما حتی یک ساعت در مورد مسائل ریشه‎ای و اولویت‎دار ایران که مستقیماً به خود آن‌ها، فرزندانشان و نسل‎های بعدی مربوط می‎شود، مطالعه نمی‎کنند نیز از مصادیق بارز «فرار مغزها» محسوب می‎شوند.

۱۳۹۶-۰۱-۲۹ ۱۰:۰۹

نقدی به سخنان علی زمانی در برنامۀ چشم شب روشن؛

چرا ما نمی‌توانیم مفهوم کار در نظر فلاسفۀ یونان را درک کنیم؟

از نظر فلاسفۀ یونانی کار یدی کار به‌رغم میل و ارادۀ آزاد بشر است و نمی‌تواند آن‌ها را تحول بخشد و به همین دلیل آن را کار بردگان و نه کار انسان‌های آزاد می‌دانستند؛ و در طول تاریخ این دیدگاه گسترش یافته و سبب طبقۀ اجتماعی پایین افرادی شده که کار یدی می‌کرده‌اند. رقابت اقتصادی هم این وضعیت را ثبات بخشیده است.

۱۳۹۶-۰۱-۲۸ ۱۲:۰۸

نقدی بر ویرایش دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی؛

ویرایش از منظر دائرة‌المعارف بزرگ (!)

صورت چاپ‌شدۀ مقالۀ مقالۀ نگارندۀ این سطور در این دائرة‌المعارف بزرگ (!) مرا بسیار حیرت‌زده کرد و با توضیحات اینجانب برای خوانندگان این مجله و گردانندگان دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی نیز پر از شگفتی خواهد بود. این‌همه خطا و غلط آشکار آن هم تنها در ۳ ستون دایرة‌المعارفی که نشان از کم‌سوادی و بی‌مسئولیتی دارد، جز شگفتی، حس تأسف و تأثر مرا نیز برانگیخته است.

۱۳۹۶-۰۱-۲۷ ۱۰:۰۱

آنچه اورول در شمال انگلستان کشف کرد؛

از اسکله ویگان تا اورول، نویسنده‎ای جهانی

اما واقعیت اصلی در مورد سوسیالیسم دموکراتیک اورول بدون تردید این است که او به آن باور داشت و سوسیالیسم دموکراتیک به او احساس داشتن یک مأموریت را می‌داد، مأموریتی که وقتی به این باور رسید که در جنگ داخلی بارسلونا عملاً می‌بیندش، حاضر بود به خاطر آن زندگی‌اش را هم فدا کند؛ این باور بیشتر دستاوردهای ادبی‌اش ازجمله دو اثر مشهورش را شکل داد و غنا بخشید.

۱۳۹۶-۰۱-۲۶ ۱۰:۲۰

بازنگری در تعریف رایج از «فرار مغزها»(۱)؛

آیا وجه اصلی «فرار مغزها» وجه «مکانی/جغرافیایی» آن است؟

برخلاف تعریف رایج از پدیدۀ «فرار مغزها» که در آن بر وجه «جغرافیایی یا مکانی» مسئله تأکید می‎شود، به نظر می‎رسد وجه اصلی و مهم‎تر این پدیده جنبۀ «موضوعی» آن باشد. در این تعریف، «فرار مغزها» پدیدۀ نامبارکی است که در آن نخبگان یک جامعه به جای متمرکز شدن بر «مسائل واقعی و اولویت‎دار جامعه»، قوای ذهنی خود را صرف مسائل کم‌اهمیت‎تر می‎کنند. از این نقطه‌نظر، «فرار مغزها» فرار از «مسائل جامعه» است و نه فرار از «مرزهای جغرافیایی کشور».

۱۳۹۶-۰۱-۲۳ ۱۰:۰۱

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»سید جواد طباطبایی/(۷)؛

اندیشۀ سیاسی چیست و به چه دردی می‌خورد؟

ایراد اساسی ما این است که یک زبان می‌دانیم (فرض بر دانستن)، اما هیچ‌یک از زبان‌هایی که این منابع اصلی را تولید کردند، یعنی فرانسه، آلمانی، ایتالیایی (در اندیشۀ سیاسی جدید)، یونانی (در اندیشۀ سیاسی قدیم) را نمی‌دانیم. تا زمانی که این‌ها را ندانیم هرگز نخواهیم توانست اندیشیدن درست را یاد بگیریم، چون اساس و پایه‌ها در آنجاست.

۱۳۹۶-۰۱-۲۱ ۱۰:۰۱

بحثی در باب تاثیر ابن رشدیان در به وجودآمدن سکولاریسم؛

غزالی و یک نبیرۀ ناخوانده به نام سکولاریسم

این یادداشت کوتاه به‌ هیچ‌ عنوان قصد ندارد ادعا کند که سکولاریسم نتیجۀ ناخودآگاه کارهای فکری غزالی و ابن‌رشد است، مطمئناً در دوران رنسانس عوامل عدیده‌ای مانند اقتصاد بورژوازی، اومانیسم فرهنگی و هنری عصر رنسانس، پیش‌گامان علوم تجربی جدید مانند گالیله، نهضت پروتستانتیسم و... نقش داشته‌اند؛ ولی باید این نکته را مدنظر داشت که نظریۀ حقیقت مضاعف ابن‌رشدیان قرون‌وسطی ازجمله تسهیلگران گفتمانی راهی بود که سرانجام در غرب مسیحی به سکولاریسم ختم شد.

۱۳۹۶/۰۱/۲۰

گفت‌وگو با ابراهیم توفیق؛

لهجه های مدرنیته

در واقع گفتمان علمی ما با جامعه بی ارتباط است. اتفاقاتی که در واقعیت می افتد را نمی تواند بازتاب بدهد چون دستگاه مفهومیش از چنین ظرفیتی برخوردار نیست. اگر در حوزه ی علم ما اتفاقی نمی افتد یا فهمی وجود دارد که ما حالا به آن نقد می کنیم به معنای این نیست که در دل جامعه اتفاقی نمی افتد. معضل این است که بین این دو پیوندی وجود ندارد. یعنی نهاد علم، بجای تولید دانش درباره امر اجتماعی، آن را پنهان و از دسترس خارج می سازد.

۱۳۹۶-۰۱-۱۹ ۱۰:۱۹

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»احمد گل‌محمدی/(۶)؛

دولت در دانشگاه: از کارسازی تا کارگزاری

آنچه ما در عرصۀ علوم انسانی به‌ویژه علوم سیاسی با آن مواجهیم، می‌شود گفت عمدتاً شبه‌علم است؛ یعنی در اینجا علم به آن معنایی که فلاسفۀ علم تعریف کرده‌اند و معیارش را پایبندی متدولوژیک می‌دانند چندان محلی از اعراب ندارد.

۱۳۹۶-۰۱-۱۹ ۰۹:۳۲

بررسی دقایق تأویل پدیدارشناسانۀ ادموند هوسرل؛

پدیدارشناسی با الهام از شک دکارتی

هوسرل برای دستیابی به اتقانی که متناسب با فلسفه باشد، معتقد است که باید به شناختی آغازین دست یابیم که «خود- داده» باشد و از جای دیگری گرفته نشده باشد. او برای یافتن این اصل بنیادین فلسفه، با الهام از شک دکارتی به‌عنوان یک متفکر آغازین که او نیز همچون هوسرل علوم موجود را نامعتبر می‌دانست و با توسل به مراحل شک، زمینۀ کافی برای دستیابی به «اگو» را فراهم کرده بود، وارد عمل می‌شود

۱۳۹۶-۰۱-۱۶ ۰۹:۴۶

دفاع پیتر آدمسون از اصالت فلسفه اسلامی؛

اگر توماس آکویناس فیلسوف است، متکلمین اسلامی هم فیلسوف هستند

البته افراد بسیاری هم هستند که فلسفه قرون‌وسطی را مشخصاً به علت محتوای دینی آن، نمی‌پسندند. اما از نظر من فلسفه جایی است که آن را پیدا کنید و این سبک‌سری است که مباحث فلسفی که اندیشمندان مطرح می‌کنند فقط به دلیل اینکه طرحی دینی دارند نادیده گرفته شوند. چه آن طرح از درون مسیحیت بیرون بیاید (آکوئیناس)، چه یهودیت (ابن میمون)، چه هندوئیسم (معرفت‌شناسی نیایا یا فلسفه ذهن ودانتا) و چه اسلام.

۱۳۹۶/۰۱/۱۵

گفت‌وگو با سیاوش جمادی؛

فلسفه سینما: از هایدگر تا کیارستمی

کارکرد ایدئولوژیک یا رهایی بخش- اگر دومی از سینما ساخته باشد- نه به ذهن و نیت کارگردان مربوط است، نه به ناخودآگاه فیلم یا فیلمساز به لحاظ روانکاوی. سینما به‌لحاظ ساختاری توده‌ای یا مردمی است و کارکرد ایدئولوژیک به آن چیزی است که به مردم منتقل می‎شود و هم در ایران و هم در جهان فیلم‌های بسیاری با کارکردهای مؤثر ایدئولوژیکی ساخته می‎شوند؛ سینما در کل ایدئولوژی بالقوه بوده و سینمای کیارستمی چون ضدسینمای تاکنونی سلبا و نفیا علیه سینمای تاکنونی است.

۱۳۹۶-۰۱-۱۵ ۰۹:۳۲

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»محمدرضا تاجیک/(۵)؛

هستی‌شناسی انتقادی خودمان

اگر ما نتوانیم از این دیگرآیینی به یک نوع خودآیینی سیر بکنیم (این خودآیینی این بومیگری‌ای نیست که امروز در جامعۀ دانشگاهی ما مطرح می‌شود، این خودآیینی این است که بالاخره برسیم به همان مقام و منزلت سوژگی که بتوانیم به جای خود و برای خود سخن بگوییم) و واقف نشویم که این تاری که ما را به کنشی به نام فکر و تفکر وصل می‌کند وفاداری ارتدکس‌مشرب نه به آموزه‌های مدرن است و نه به آموزه‌های پست‌مدرن.

۱۳۹۶-۰۱-۱۴ ۱۰:۵۰

پرویز صداقت/ نقد و بررسی کتاب «گذار از سرمایه‌داری» اثر سعید رهنما؛

در جست‌وجوی ناکجاآباد

از بدو استقرار و تحکیم نظام سرمایه‌داری تلاش برای تصور کردن بدیل این نظام هم وجود داشته است. نخستین تلاش‌ها مربوط به کوشش‌های سوسیالیست‌های تخیلی برای ترسیم نظام بدیل بوده است. این کوشش‌ها اساساً تلاش در جهت طراحی «فضا»یی بدیل بود که در آن سامان‌یابی یک جامعه‌ی غیرسرمایه‌دارانه امکان‌پذیر باشد.

۱۳۹۶-۰۱-۱۴ ۱۰:۱۰

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»حسینعلی نوذری/(۴)

دیالکتیک مناسبات قدرت و اندیشه سیاسی در چشم‌انداز الگوهای چهارگانه

همواره میل بدنۀ اصلی‌ای که خودش را مدعی و مالک قدرت می‌داند این است که امکان توزیع قدرت را منتفی بداند و از آن جلوگیری کند. اما از آن طرف دیگران به تعبیری خواهان آن هستند که این قدرت توزیع و پراکنده شود

۱۳۹۵-۱۲-۲۴ ۰۹:۳۰

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»مرتضی مردیها/(۳)

شیوع گرایش‌های فکری چپ جدید در فضای دانشگاهی ایران

اسمش پست‌مدرنیسم باشد، ساختارگرایی باشد، پساساختارگرایی باشد، واکاوی باشد و حتی لایه‌هایی از مطالعات زنان، فمینیسم رادیکال و محیط‌زیست‌گرایی رادیکال... هیچ فرقی نمی‌کند، دلش را که بشکافید هستۀ سخت مارکسیسم، مانیفست ۱۸۴۸ آشکار می‌شود.

۱۳۹۵-۱۲-۲۳ ۰۹:۵۵

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»سیدعلی میرموسوی/(۲)؛

ادعاهای پسااسلام‌گرایی و فقه سیاسی در ایران معاصر

ادعاهای پسااسلام‌گرایی موجب شد که اولین تحولی که ایجاد شود این باشد که اساساً فقه خود نمی‌تواند نظریه‌ای در ارتباط با دولت ارائه دهد. اساساً نظریۀ دولت امری است فرافقهی و شما بایستی از دیگر دانش‌های سیاسی برای نظریۀ دولت بهره ببرید و خود همین گرایش را تقویت کرد که ما بایستی به حوزه‌های دیگر دانش به‌ویژه فلسفۀ سیاسی و علم سیاست به تعبیر امروزی رجوع کنیم.

۱۳۹۵-۱۲-۲۲ ۰۹:۵۳

گزارشی از همایش «وضعیت فکر سیاسی در ایران معاصر»/محمدجواد غلامرضا کاشی(۱)؛

چشم‌اندازهای تفکر سیاسی ایرانی معطوف به اینجا و اکنون ما

اساساً جامعۀ جدید جامعۀ خلق سوژه‌های مدرن است؛ این فرایند نه فقط رو به کاهش نمی‌رود بلکه هر روز رو به افزایش است. سوژه‌ها حتی هرکدامشان یک سرشت هم ندارند، چه‌بسا در طول مدت‌زمانی که زندگی می‌کنند بارها غایت خودشان را از زندگی بازتعریف می‌کنند؛ بنابراین جامعۀ سیاسی مدرن علی‌الاصول قرار است بر یک بستر آشوبناک بنا شود.

۱۳۹۵-۱۲-۲۱ ۱۰:۰۶

آیا باید از دوران تفسیر قرآن عبور کنیم؟

قرآن‌شناسی ‌کاربردی

دیگر می‌باید از دوران تفسیری عبور کنیم و پا به دوران پساتفسیری بگذاریم؛ در این دوران ما دیگر تفسیر صرف متن مقدس را برنمی‌تابیم و کاربردپذیری آن در عصر معاصر را جدی می‌گیرم. ما در دوران سوم به حضور قرآن در زندگی اینجا-اکنونی اهتمام می‌ورزیم و روشمندانه این متن قدسی را به چنگ می‌آوریم.

۱۳۹۵-۱۲-۱۸ ۰۸:۰۳

پاسخ اندرو فینبرگ به پرسش‌های فرهنگ امروز؛

تکنولوژی علیه تبعیض

جنبش ۶۸ شورش علیه تکنوکراسی بود. جنبش دانشجویی، هم تکنوکراسی سرمایه‌دارانه و هم کمونیسم را رد کرد. آن‌ها از خودمدیریتی جامعه به‌وسیلۀ اعضا طرفداری می‌کردند. منظورم این است که از بین بردن مدیریت بوروکراتیک جامعه به نفع دموکراسی محل کار، هنوز هم به‌نظرم ایدۀ خوبی است.

۱۳۹۵/۱۲/۱۷

آخرین مصاحبه با آندری وایدا؛

تمایل به سینمای سیاسی در عصر دموکراسی

وایدا در سراسر آثارش با کنایه و پوشیده‎گویی که غالباً یک ضرورت بود، بیگانه نبود و تلاش می‌کرد از سانسور بگریزد. چیزی که امروز یک وسیله آشکار و صریح است، در دستان وایدا ابزاری قدرتمند و شیوه‌ای برای بیان غیرمستقیم نشانه‌های پنهانی بود.

۱۳۹۵-۱۲-۱۶ ۱۰:۰۷

ملاحظاتی درباره‌ی زمینه‌ها و الزامات تغییر خط فارسی؛

پرسش از پرسش

بررسیدن چنین موضوعاتی که در نهایت در همه‌ی آن‌ها، رابطه‌ی رسم‌الخط با شکل و روال اندیشیدن مورد واخواست قرار می‌گیرد، باید به مقام اول در مسئله‌ی تغییر خط بدل شود و جای پرسش‌هایی که رابطه‌ی رسم‌الخط با فرآیند آموزش را موضوع می‌کنند بگیرد و آن را به مرتبه‌ی بعدی بکشاند.

۱۳۹۵-۱۲-۱۵ ۱۲:۱۳

سخنرانی سیدجواد طباطبایی در نشست «دولت، نظریه و سیاست»؛

رفع یک ابهام حقوقی

در کشور ما نظام سیاسی به نوعی است که من به‌شخصه درست متوجه نمی‌شوم که دولت را به چه می‌توانیم بگوییم؛ دولت آیا رهبری است؟ رهبر نمایندۀ دولت ایران به‌حساب می‌آید؟ خب اصل بر این است که این‌طور است؛ اما می‌دانیم که رهبری در ایران به این معنا دولت نیست؛ یعنی حکومت هست که در آخرین لحظه بسیاری از تصمیمات را می‌گیرد. بنابراین اینکه تاکنون نتوانسته‌ایم این را روشن کنیم علتش این است که دولت در ایران در واقع محل دولت یا بهتر بگویم حاکمیت ملی هنوز از نظر من جایش روشن نیست که در کجاست.

۱۳۹۵-۱۲-۱۴ ۰۹:۴۰

پاسخی به نقد و بررسی کتاب «تاریخ معماری رنسانس» (۲)؛

معماری زبان و زبان معماری

اصولاً طراحی در معماری متکی به پژوهش و نقد است و نخستین منتقد اثر معماری، خود معمار به شمار می‌رود و چون این روش نوعی به استقبال ناشناخته رفتن و دست‌وپنجه نرم کردن با چیزی است که از قبل وجود ندارد و به‌زودی به مدد ترسیم نقشۀ آن صورت هستی به خود خواهد گرفت، در زبان‌های غربی نام «پروژه» به خود گرفته و از معماری به علوم دیگر سرایت کرده و به‌تدریج حتی در کشورداری و سیاست‌مداری نیز موارد کاربرد فراوان یافته است. دکارت هم نحوۀ فکر کردن معماران را تحسین می‌کرد و میل داشت از آن‌ها تقلید کند.

۱۳۹۵-۱۲-۱۱ ۱۱:۲۷

علی میرسپاسی چگونه با دمیدن در نبردی بی‌حاصل، فلسفه و تجربه را رودرروی یکدیگر قرار می‌دهد؛

اوقات عرفی به افق میرسپاسی

گرچه میرسپاسی پهلوانانه معرکۀ هواداری از مدرنیته را برپا نموده است، زنجیرهایی را به خود می‌بندد که پاره نمی‌شوند و مارهایی را از کوزه بیرون می‌آورد که تماشاگران را می‌گزند. اگر کار روشنفکران در میانۀ امر روزمره است، تکلیف جامعه‌شناسان خارج‌نشین ایرانی چیست و آیا صدور دستورکارهای آنان برای تئاتر سیاست در خیابان، فرقی با فلسفیدن بر کرانه‌های دریای افکار برای یافتن امواج حقیقت دارد؟

۱۳۹۵-۱۲-۱۰ ۱۱:۲۹

جستاری پیرامون مرگ در چند نظریه‌ی سینمایی؛

بازنمایی مرگ در سینما

عکس چیزی جز جسم خارجی را به بیننده منتقل نمی‌کند. تئاتر به‌واسطه‌ی رابطه‌ی نزدیک بیننده و بازیگر، واقعیتی تئاتری را می‌آفریند که «واقعیتِ هستی‌شناختی چنین اجراهایی» است، ولی سینما افزوده‌ای دارد که خاص آن است: مرگ.

۱۳۹۵-۱۲-۰۹ ۰۹:۵۵

برداشتی از تجربه‌ی تغییر خط در ترکیه؛

انقلاب خطوط

تغییر الفبا در ترکیه اگرچه تحت عنوان ناکارآمدی الفبای عربی در نمایش حروف ترکی و مبارزه با بی‌سوادی صورت گرفت، اما علت اصلی چیز دیگری بود. عصمت اینونو، نخست‌وزیر وقت ترکیه می‌گوید: «انقلاب الفبا ارتباطی به تسهیل خواندن و نوشتن نداشت... اثر انقلاب الفبا بر ما و فایده‌ی اصلی آن همانا تسهیل دگرگونی فرهنگی بود. خواسته یا ناخواسته، ما از فرهنگ عربی [بخوانید اسلامی] گسستیم. دیگر نسل جدید به اندازه‌ی ما تحت تأثیر فرهنگ عرب و زبان عربی نخواهد بود.»

۱۳۹۵/۱۲/۰۸

عرفان، مولانا و تجدد در گفت‌وگو با فرهنگ رجایی؛

گرسنگی برای خدا

اربابان اندیشه و فکر چندین سال است که راسخانه ابرام می‌ورزند که جهان با یک بحران اقتصادی درگیر است. بحران اصلی بشر امروز همان است که همیشه انسان را به خود مشغول داشته و آن جز تشنگی برای یک زندگی موفق از نظر کمّی و معنادار از جهت کیفی نیست.