به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از تسنیم؛ اولین نشست هم‌اندیشی با موضوع مکتب آزاداندیشی، با حضور حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، دکتر عطاء الله رفیعی آتانی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید مهدی ساداتی‌نژاد و دکتر فرشاد شریعت عصر امروز، 28 مهرماه در دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام و المسلمین رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا، یکی از سخنرانان این نشست بود که طی سخنانی با موضوع «مفهوم و مختصات مکتب آزاداندیشی» گفت: آزاداندیشی در یک بیان کلی یعنی روش جامعی برای تفکر در خصوص هستی، انسان و جامعه انسانی است.

حجت‌الاسلام غلامی ادامه داد: انسان از زمانی که به بلوغ فکری می‌رسد مهمترین دغدغه و سوال‌هایش این است که او کیست؟ از کجا آمده؟ به کجا آمده؟ باید چه کند؟ به کجا می‌رود؟ و... انسان به طور ذاتی همواره به دنبال پیدا کردن پاسخ‌های درست و اطمینان بخش به اینگونه پرسش‌هاست که البته در زمان حاضر سبک زندگی غربی باعث شده که انسان این پرسش‌ها را به فراموشی بسپارد و مشغول بازی زندگی دنیایی شود. 

وی افزود: سبک زندگی غربی انسان را از خود واقعی‌اش غافل کرده و شاید این غفلت تا پایان عمر این انسان باقی بماند. زیرا سبک زندگی غربی حول این گزاره باطل شکل می‌گیرد که زندگی چیزی جز همین حیات دنیایی نیست و به غیر از طبیعت و عوامل دنیایی او را به هلاکت نمی‌رساند. با این اندیشه فرق چندانی میان انسان و حیوان از منظر هدف وجود ندارد.

وقتی خلیفگی انسان بی‌معنا می‌شود

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا با بیان اینکه برای غربی‌ها این آموزه که انسان خلیفه خدا روی زمین است پوچ و بی‌معنی است، افزود: با چنین چارچوبی متفکر غربی اگر هم بخواهد برای آن پرسش‌های اساسی زندگی بشر پاسخی بیابد، با این فلسفه‌های غربی چیزی نصیبش نمی‌شود. فلسفه‌های غربی که محصول روشنفکری سکولار هستند با مبنای معرفتی ضعیف خود قادر به پاسخگویی به آن پرسش‌ها نیستند و تنها انسان را دچار آشفتگی و سرگردانی می‌کنند.

وی در ادامه با اشاره به مکتب آزاداندیشی بر مبنای تعالیم اسلامی خاطرنشان کرد: محصول آزاداندیشی که مولود اسلام است نه تنها باعث می‌شود که انسان همواره به دنبال پرسش‌های اساسی زندگی‌اش بگردد بلکه او را یاری می‌کند پاسخ‌های درست آن پرسش‌ها را بیابد .

وی با اشاره به حدیثی از حضرت علی(ع) که فرمودند "پیامبران برای این آمدند تا در انسانها یک انقلاب فکری ایجاد کنند" توضیح داد:‌ در اسلام انسانها به پرسشگری تشویق می‌شوند؛ پیامبران آمدند تا باب تفکر و خردورزی را در انسان بگشایند نه اینکه آن را مسدود کنند. بدین ترتیب سبک زندگی اسلامی برخلاف سبک زندگی غرب هشیار کننده و بیدارگر است. سبک زندگی اسلامی انسان را دچار غفلت نمی‌کند و برخلاف سبک زندگی غربی انسان را از شرایط حیوانی که همان مرگ خود واقعی است نجات می‌دهد. 

حجت‌الاسلام غلامی ادامه داد: اسلام دنبال خارج کردن انسان از تاریکی و نورانی کردن او و جامعه انسانی است که هدف قرآن و حرکت پیامبران و ائمه اطهار چیزی جز نورانی کردن انسان و به تبع آن جامعه انسانی نیست و این عالی‌ترین کمالی است که می‌شود برای انسان تصور کرد. 

به گفته حجت‌الاسلام غلامی در حالی که غرب انسان را به زندگی حیوانی سوق می‌دهد اسلام او را به بالاترین کمال راهنمایی می‌کند و رسیدن به مقصدی که اسلام مشخص کرده به همان جایگاه نورانی جز با آزادی از غل و زنجیر‌هایی که اندیشه‌های مادی و دنیایی به پای انسان می‌بندند میسر نمی‌شود.

انسان مدرن به دلیل مسکرات توانمندی که به او خورانده‌اند توان درک اسارت خود را ندارد

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا اظهار کرد: انسان غربی فکر می‌کند آزاد است اما آزادی او از چه چیزی است. آزادی او در نظر ما عین اسارت است اما خود انسان مدرن به دلیل مسکرات نیرومندی که به او خورانده‌اند توان درک این اسارت را ندارد. مکتب آزاداندیشی نه تنها ترازی برای اندیشیدن است بلکه می‌تواند سلوک انسان مسلمان را هم شکل بدهد. برای درک بهتر این مکتب آزاداندیشی باید نسبت اسلام و خردورزی را به خوبی درک کنیم. 

وی توضیح داد: عقل در اسلام یک منبع برون‌دینی نیست بلکه کاملا یک منبع درون‌دینی است. عقل در اسلام هم حجت است، هم امری تکلیف‌آور که هم عقل کلی و برهانی را شامل می‌شود و هم عقل جزئی و تجربی را با مقتضیات خاصی می‌پذیرد. 

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا با اشاره به عده‌ای که به غلط این باور را پرورانده‌اند که عقل در برابر وحی قرار می‌گیرد، گفت: این ادعا شاید در خصوص مسیحت تحریف شده غرب صادق شده اما درباره اسلام به هیچ وجه صادق نیست.

روشنفکری سکولار و انحصارگرایی معرفتی

حجت‌الاسلام غلامی مقابله با انحصارگرایی معرفتی را یکی از ضرورت‌های تقویت مکتب آزاداندیشی دانست و گفت: یکی از جریاناتی که باعث بروز انحصارگرایی معرفتی شده است روشنفکری سکولار است. اساسا این انحصارگرایی محصول آن نوع از روشنفکری است. روشنفکری سکولار معرفت حسی را تنها منبع شناخت قرار داده و اساسا شناخت را در معرفت حسی منحصر کرده است و دیگر منابع معرفتی را از دسترس مردم دور نگاه داشته و حتی سعی می‌کند آنها را در برابر عقلانیت قرار دهد. 

وی با بیان اینکه مکتب آزاداندیشی می‌گوید همه منابع شناختی باید در تفکر و شناخت رسمیت داشته باشند، افزود: مکتب آزاداندشی همه منابع و شناختی را در جایگاه خودشان مورد استفاده قرار می‌دهند و معتقدند این منابع در یک تعامل و هم‌افزایی می‌تواند به حقیقت بینجامد. بنابراین مبارزه و مقابله با انحصارگرایی معرفتی یکی از مهمترین ویژگی‌های مکتب آزاداندیشی است. 

غلامی تهذیب نفس و خودسازی را دیگر ویژگی مکتب آزاداندیشی برشمرد و گفت: ارتقای سطح معنوی و اخلاقی انسان در مکتب آزاداندیشی موضوعیتی تام دارد. تهذیب نفس اخلاقی و هموار شدن راه و برداشته شدن موانع برای رسیدن به حقیقت کمک می‌کند. در این مکتب صیقل خوردن عقل و تطهیر قلب براساس آموزه‌های وحیانی راه درست‌ اندیشیدن و پیش فرض مهم فهم قلمداد می‌شود. این ویژگی همچنین یک اصل اعتقادی دینی هم هست زیرا بنابر اعتقاد ما علم نوری است که در قلب جای می‌گیرد. بنابراین در  مکتب آزاداندیشی تفکرات منفی ماکیاولیستی وجود ندارد. زیرا شالوده آن بر صدق و حق ریخته شده است.

علوم انسانی، ثمره مکتب آزاداندیشی

وی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه علوم انسانی در حال حاضر در کشور ما در حال تبدیل شدن به یک گفتمان رایج است اظهار کرد: ما معتقدیم علوم انسانی نتیجه و ثمره مکتب آزاد‌اندیشی است. این علوم انسانی صدها بار بالاتر از علوم انسانی غربی است. زیرا علوم انسانی اگر بخواهد پرسش‌های اساسی انسان را مطرح کند و جامعه و فرد را به رشد و تعالی برساند باید خود را از انحصارگرایی معرفتی آزاد نماید، انحصارگرایی که علوم انسانی غربی با آن مواجه است و نوعی خطرناکی از تحجر محسوب می‌شود.

مدافعان علوم انسانی موجود، مدافع تقلید و سرسپردگی‌اند

غلامی در ادامه گفت: با این وجود متاسفانه علوم انسانی که امروز در کشور ما وجود دارد، از تراز علوم انسانی غربی پائین‌تر است. زیرا به طور کورکورانه و به شکل ضعیفی از علوم انسانی غربی اخذ شده است. این حقیقت را استادانی که سال‌‌های سال علوم انسانی را در کشور تدریس می‌کنند تایید می‌نمایند. 

وی افزود: کسانی که مدافع علوم انسانی موجود در کشور هستند در حقیقت مدافع تقلید و سرسپردگی‌اند.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا  با بیان اینکه این تقلید همچنین برای غربی‌ها امری پرفایده است، افزود: اگر ملتی از امکان تفکر حقیقی محروم شود بهترین طعمه برای بلعیده شدن است و غربی‌ها همین را می‌خواهند. اما علوم انسانی اسلامی این اجازه را به آنها نمی‌دهد و ما امروز با تمام توان به دنبال نهادینه کردن این علوم در کشور هستیم.

غلامی در بخش دیگری از سخنانش گفت: مکتب آزاداندیشی با تحجر دشمنی جدی دارد. هم تحجر مدرن، هم تحجری که از بدفهمی اسلام و افراطی‌گری ناشی می‌شود. در شرایطی که علوم عقلی رو به ضعف بگذارند باب ظهور انحرافات و تفاسیر افراطی و تحجری از دین باز می‌شود. در این راه مکاتب عرفانی التقاطی، مکتب تفکیک و مکتب‌های فکری کاذب بیشترین کمک را به افراطی‌گری و تحجر می‌کند. 

وی در بخش دیگری با بیان اینکه نورانیت انسان و جامعه هدف غائی اسلام است اظهار کرد: آزاداندیشی از منظر اجتماعی موجب استقرار دولت و حکومت اسلامی صالح می‌شود. زیرا هیچ شخص آزاد‌اندیشی پیدا نمی‌شود که نخواهد حق‌طلبی و مبارزه با ظلم در جامعه استقرار پیدا کند. بدین ترتیب آزاداندیشان در جهت برقراری استقرار اسلام و جامعه اسلامی تلاش می‌کنند. 

حجت‌الاسلام غلامی با اشاره به مبارزات آزاد‌اندیشانی چون شیخ‌فضل‌الله نوری و سیدحسن مدرس گفت: آزاداندیشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی همواره با شدیدترین دشواری‌ها مواجه بودند هر دوی این آزاداندیشان در آن زمان به شهادت رسیدند. کسانی که با این دو بزرگوار مخالفت داشتند معتقد بودند که پیشرفت ایران تنها از طریق غربی شدن سرتاپای کشور امکانپذیر است. 

وی اظهار کرد: در طول تاریخ شاهدیم که هرگاه دسیسه‌ای بر علیه ملت ایران شکل گرفته‌، نام چند روشنفکر غربزده پنهان یا آشکارا در آن مطرح بوده و هرگاه سخن از مبارزه برای رفع وابستگی و غربزدگی در کشور ما وجود داشته نام چند آزاداندیش در آن دیده می‌شود. آزاد‌اندیشان همواره دوش به دوش مردم و پا به پای پابرهنگان با وابستگی و غرب‌زدگی مبارزه کردند در حالی که همین پابرهنگان اساسا از طرف روشنفکران دیده نمی‌شدند، گویی که انگار وجود ندارند. 

غلامی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه آزاداندیشی معنای وسیعی دارد گفت: برخی از دوستان این آزاداندیشی را تحت مقوله تریبون آزاد طلب می‌کنند و ما هم بشدت از این  پیشنهاد استقبال می‌کنیم. حتی بارها پیشنهاد مناظره را با افرادی که منتقد گفتمان هستند داده‌ایم. اما آنها به بهانه‌های مختلف تن به مناظره نداده‌اند و استدلال‌شان این است که طرف مقابل بی‌سواد است و صحبت‌هایی که می‌کند علمی نیست. اما هیچ دلیلی برای اثبات مدعایشان ندارند. 

وی ادامه داد: کسانی که به کشورهای غربی رفته‌اند و شکم‌شان را با مال حرام سرویس‌های جاسوسی غرب پر می‌کنند و علیه قرآن، اسلام و پیامبران موضع می‌گیرند، بارها و بارها از مناظرات فرار کرده‌اند و آمادگی مناظره علمی را ندارند. 

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا همچنین گفت: ما اعتقادی به برخوردهای امنیتی و مدیریتی تنگ‌نظرانه در زمینه آزادی بیان و آزاداندیشی نداریم و به شدت از برخی اقدامات تنگ‌نظرانه گله‌مندیم. رهبر معظم انقلاب بارها بر کرسی‌های آزاداندیشی تاکید کردند و ما معتقدیم که اسلام هیچ خط قرمزی را برای گفت‌وگو تعیین نکرده است. به شرطی که بحث ما یک بحث علمی باشد، نه بحث سیاسی. به شرطی که در بحث‌ها به دنبال پروپاگاندا نباشیم. امیدواریم با حضور دولت جدید که مدعی نقد و آزاداندیشی است بتوانیم بستر آزادی بیان را بیش از پیش فراهم کنیم.