به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از رسانیوز؛  این شماره از دوفصلنامه شامل این مقالات می شود:

کاربست آموزه «حقیقت و رقیقت» در علم النفس

نقد و بررسی وحدت وجود عرفانی در منابع وحیانی

واکاوی و نقد دیدگاه حکیم عبدالرزاق لاهیجی در حسن و قبح و قضایای مشتمل بر آنها

ادراک فطری از دیدگاه علامه طباطبایی رحمةالله علیه

خداشناسی فلسفی در کلام امام رضا علیه السلام

مفهوم خلاء و دلایل اثبات و ابطال آن

جستجوی نخستین بارقه های تجرد قوه خیال در حکمت سینوی 

کاربست آموزه «حقیقت و رقیقت» در علم النفس

محمدرضا ارشادی نیا

چکیده: روند بالنده حکمت اسلامی به صدرالمتألهین و پیروانش فرجام سپرد تا تعالی آن تضمین گردد، روش میان رشته ای که صدرا در مکتب خود پایه نهاد، سبب شد تا نقاط قوت سایر رشته های همگِن را برای فلسفه خود ضمانت نماید. از این مقوله است بهره های عرفانی و از جمله کاربست آموزه «حقیقت و رقیقت» در حل مسایل گوناگون هستی شناسی و معرفت شناسی و خداشناسی و علم النفس. ارایه جهان بینی منسجم، ره آورد کاربرد این فراز پرتأثیر در سراسر پردازش های عالی صدرایی و پیروان حکمت متعالی است. دامنه گسترده این انگاره، به مسایل معرفت شناختی و وجودشناختی نفس نیز کشیده شده و در این مباحث کلیدی و متنازع فیه مانند ارتباط نفس و بدن، کیفیت پیدایش علم و آگاهی برای نفس، و حدوث و قدم آن و سایر مسایل مرتبط، نقش بی بدیل ایفا کرده است. 

نقد و بررسی وحدت وجود عرفانی در منابع وحیانی

محمد اسدی گرمارودی

چکیده :از مهمترین ویژگی انسان قدرت شناخت اوست، و از برترین و مؤثرترین شناخت ها هستی شناسی است. انسانها در باور هستی شناسی و اعتقاد به خالق و مخلوق به چند دسته تقسیم می شوند. جمعی تباین وجود خالق با مخلوق را پذیرفته و گروهی تساوی همه موجودات با خالق را طرح نموده و عده ای وحدت خالق و نفی کثرات را ذکر کرده اند. در میان فلاسفه وحدت تشکیکی وجود برترین تفسیر وحدت و کثرت با مشی فلسفی است که بوسیله ملاصدرا به اثبات رسیده، لکن او در مراحل تکامل بینش، به وحدت وجود عرفانی قائل شده که در آن حقیقت وجود تنها و تنها حضرت حق است و کثرات، ظهور و جلوات و نمود آن حقیقت اند، لذا مخلوقات نه عین حقیقت وجودند و نه مثل و نه مباین آن.

برخی از قائلین به وحی از وحدت وجود عرفانی عینیت یا مثلیت خالق و مخلوق را فهمیده و سخت با آن به مخالفت و معارضه برخاسته اند، زیرا آن بینش را خلاف مکتب وحی و عقل پنداشته اند، این مقاله ابتدا تفسیری روشن از وحدت وجود عرفانی ارائه نموده و آنگاه مؤیدات آن را از آیات و روایات بررسی و به ایرادات پاسخ می گوید.

 واکاوی و نقد دیدگاه حکیم عبدالرزاق لاهیجی در حسن و قبح و قضایای مشتمل بر آنها

مصطفی اسفندیاری

چکیده: یکی از بحث برانگیزترین مباحث در دانش های کلام، اخلاق، فلسفه اخلاق و اصول فقه که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان از یونان باستان تاکنون بوده است، حسن و قبح و گزاره های مشتمل بر آنهاست.

مجموع آنچه درباره گزاره هایی چون عدل حسن است و ظلم قبیح است گفته شده مربوط به ارائه تعریف و چیستی آنها و نیز چگونگی فهم و ادارک آنها می باشد که در آثار حکیمان و متکلمان به طور پراکنده آمده است و در برخی از آثار آنان گونه ای از اضطراب، ناشفاف بودن، مغالطه و خلط حوزه های مختلف دیده می شود. در این میان، حکیم لاهیجی از معدود حکیمانی است که موشکافانه، به تحریر محل نزاع نشسته و با تفکیک هنرمندانه حوزه های مفهوم شناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی گزاره های اخلاقی به تحلیل آنها و تصحیح باورپیشینیان در آنها پرداخته است. این مقاله کوشیده است تا ضمن اشاره به پیشینه و مقدمات مساله به ارائه دیدگاه حکیم لاهیجی و نقد و بررسی آن بپردازد که مهم ترین آن ادعای بداهت حسن و قبح و گزاره های مشتمل بر آنهاست. 

ادراک فطری از دیدگاه علامه طباطبایی رحمةالله علیه 

رضا اکبریان

غلامعلی مقدم

چکیده: فطرت از مسائل مطرح در هستی شناسی فلسفی و مبنای جهت گیری انسان در ادراک و گرایش اوست که اثبات یا انکار آن آثار و لوازم وجودی و معرفتی زیادی در پی دارد. در تبیین ادراکات فطری، گستره و آثار آن، دیدگاههای مختلفی ارائه شده است، عده ای ادراکات و گرایشات فطری را بطور کلی انکار کرده و عده ای آن را پذیرفته اند. در میان معتقدان نیز تبیین یکسانی از فطرت موجود نیست، در این مقاله دیدگاه خاص علامه طباطبایی در وجودشناسی ادراک فطری، مبانی فلسفی و آثار آن را از دیدگاه ایشان تبیین کرده و نشان داده ایم که علامه بر اساس مبانی و نگرش خاص فلسفی خود، دیدگاهی نو در این مساله ارائه کرده و ادراک فطری را به نحو وجودی محض، متفاوت با سایر سیستم های رایج فلسفی، و بدون نیاز به مبانی آنها، تبیین می کند، در جانب سلبی معنای فطرت نه عقلگرایی مطلق به معنای ادارکات ذاتی فطری (که در فلسفه امثال دکارت آمده) و نه اومانیسم مطلق به معنای خالی بودن ذات انسان از هر گونه جهت گیری گرایشی و ادراکی می باشد. و از حیث اثباتی ادراک وجود مقید خود است که عین تعلق و ربط و وابستگی به وجود مطلق است و انسان به محض ادراک وجود مقید خود، به تقدم وجود مطلق در دار هستی و آثار گسترده و البته دارای مراتب این ادراک اذعان و اعتراف می نماید. 

خداشناسی فلسفی در کلام امام رضا علیه السلام

محمد علی رستمیان

احسان صابری

چکیده: برخی، واقعیت «فلسفه اسلامی»را با این استدلال که تعقل و فلسفه، اختصاص به حوزه اسلامی ندارد، انکار کرده اند، لیک اگر با توجه به جوهره عقلانی اسلام، رهیافتهای فلسفه شناخت انسان و جهان که در متون و منابع دینی طرح شده است، استخراج و تبیین شود، به عناصر اصلی فلسفه اسلامی دست یافته ایم؛ و به همین دلیل، چنین جست وجوها و کاوشهایی، یکی از علایق عمده فیلسوفان مسلمان بوده است که در عین آنکه برای فلسفه، ماهیتی عقلانی و فرا اسلامی قایل اند باور به عقلانیت مبانی اندیشه دینی، آنان را به کاوشهایی از این قبیل وا می داشت.

خداشناسی فلسفی در کلام امام رضا (علیه السلام)، خرده تلاشی است که مبتنی بر این باور و به تأسی از سیره اندیشمندان صورت گرفته و برخی از مهمترین رهیافتهای شناختی را در گفتار آن حضرت گزارش کرده است.

برهان نظم، برهان وجوب و امکان، برهان حرکت، برهان حرکت جوهری، برهان فطرت، استدلال بر یگانگی و وحدانیت خداوند، برهان نفی ترکیب (نفی ماهیت)، برهان نفی ماده از حق تعالی، برهان بر وحدت وجود خداوند، برهان صرف الوجود، وحدت اطلاقی، عدم ‍‍‍إکتناه ذات حق، اسم و صفات حق تعالی و رابطه خلق و خالق از این زمره اند.

 مفهوم خلاء و دلایل اثبات و ابطال آن

علیرضا کهنسال

چکیده: بسیاری از مفاهیم طبیعیات کهن هنوز قابل پژوهش هستند. خلأ یکی از سه رأی مطرح (سطح، بعد مجرد، خلأ) در تبیین مکان نزد فلاسفه و متکلمان مسلمان است. خلأ از حیث معنا و وجود، دارای ابهام است. عبارات گوناگون حکما و متکلمان در تعریف خلأ و دلایل هر گروه در وجود یا عدم آن نیازمند ایضاح و داوری است. در این مقاله کوشش شده است که این مفهوم از هر دو جهت وضوح یابد و میان خلأ و بعد جوهری تمایز ایجاد گردد. 

جستجوی نخستین بارقه های تجرد قوه خیال در حکمت سینوی

محمدنجاتی

چکیده: رویکرد ابن سینا در قبال قوه خیال و ادراکات مخزون در آن قرین ناسازگاری است. در این مقاله با وضع تفکیک بین رویکردهای متفاوت وی، به تبیین این ناسازگاری اهتمام شده است. شیخ در گام اول بر اساس مبانی تفکر مشایی و تمسک به فرایند تجرید معرفتی در تحصیل ادراکات نفس، تمایز و تشخص ادراکات جزئی خیالی را مستلزم وجود ماده و قابلیت در آنها دانسته و به مادیت صرف ادراکات خیالی و مخزن آنها معتقد می شود. ابن سینا در رویکرد دوم، با تردید جدی، مادیت ادراکات خیالی را مورد مناقشه قرار می دهد. وی در این موضع اذعان می کند که صور خیالی نمی بایست جسمانی باشند؛ وگرنه با تغییر و تحول اعضاء و مخزن این صور، یعنی قوه خیال، دچار تغییر می شدند. اما در نهایت شیخ به جهت اذعان به تجرد تامه نفس و انحصار ادراک آن در کلیات عقلی، از ارائه تبیین در خصوص تجرد ادراکات جزئی خیالی باز می ماند. رویکرد نهایی ابن سینا در قبال خیال و ادراکات آن را می بایست در ذیل نظریه خاص وی در باب وحدت نفس و قوای مختلف آن و همچنین اذعان به ناکارآمدی فرایند تجرید در تحصیل ادراکات متعالی مخزون در خیال جستجو نمود. شیخ بر این اساس در مواضع مختلف خیال را واجد کارکردها و شاخصه هایی می داند که بداهتا مستلزم تجرد غیر تامه آن خواهد بود.

گفتنی است، سیزدهمین شماره دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی آموزه‌های فلسفه اسلامی به صاحب امتیازی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدیرمسؤولی محمدباقر فرزانه در ۱۷۴ صفحه و با شمارگان ۳۰۰ نسخه و با بهای تک شماره ۳۰۰۰ تومان از سوی انتشارات آستان قدس رضوی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است./