به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از ایکنا؛ در بخش مقالات این فصلنامه مقالاتی همچون «غدیر آخرین جایگاه اعلام عمومی جانشینی امیرالمؤمنین(ع)» از آیتالله سید علی حسینی میلانی، «بررسی شواهد تاریخی باورمندی شیعه به مقام "مفترض الطاعه بودن امام" (با تأکید بر سه قرن اوّل)» از محمدعلی دزفولی، «چالش زیدیه پیرامون افتراض طاعت اهل بیت(ع) در نیمه اوّل قرن دوم» از سیدعبدالحمید ابطحی به چاپ رسیده است.
بنا بر این گزارش، در بخش پرونده علمی نیز مطالبی با عناوین «گونههای ولایت تشریعی امامان(ع) در روایات؛ پژوهشی در خصوص مبانی تفسیر شیعه امامیه و تکامل آن» از هادی صادقی و محمد رکّعی، «گستره ولایت تکوینی اهل بیت(ع) در اصول کافی و بصائرالدرجات» از غلامرضا شاهرجبیان، «تفویض تشریع به معصومان(ع) در رویکرد عالمان امامی» از مهدی سفری و محمد کرمانی کجور، «تفویض دین، نزاعی حقیقی یا لفظی» از مرتضی علیزاده نجار و «ولایت در سنت اسلامی» به عنوان فصل اول کتاب Walayah in the Islamic Tradition از مریا مسى داکیک، ترجمه گروه بررسى مطالعات امامتپژوهى در غرب انگلیسىزبان، آمده است.
در بخش نکتهها نیز مطالبی همچون «نقش آگاهی از مورد صدور حدیث در فهم حدیث» از مرتضی فرجپور، «پارههایی از دو کتاب قدیمی (نزهه السامع و کتاب السقیفۀ ابو صالح السلیل) در کتاب غرر الاخبار دیلمی» از عباسعلی مردی، «سیری در عیون المناظرات ابوعلی عمر سکونی (م ۷۱۷)» از عبدالحسین طالعی، «نگاهی به "امین شریعت" کتابی درباره علامه امینی و اثری تازه چاپ از او المقاصد العلیه» از حسین علیزاده، «خطبه نبوی پس از نزول آیه ولایت در غدیر خم» از عبدالحسین طالعی، «نکات قابل نقد در تفسیر تاج التراجم» از عبدالحسین طالعی و «فلسفه غیبت حضرت ولیعصر در مروری بر خلاصه النظر» از حسن اسدی( تبریزی) آمده است.
در این شماره، نمایه شمارههای پنجم تا نهم نیز که به کوشش نجمه باقریان تهیه شده به چاپ رسیده است.
در ادامه چکیدهای از مقالات این شماره را میخوانید:
غدیر آخرین جایگاه اعلام عمومى جانشینی امیر المؤمنین(ع)
غدیر یادآور امامت امیرمؤمنان علی(ع) و انتصاب رسمی ایشان بر این مقام والاست. امامت عهد و پیمانی بسان نبوت است و به دست خدای متعال بوده و هیچ کس بدان مقام نایل نمی گردد، مگر اینکه او اراده کند.
پیامبر خدا(ص) از آغازین روز رسالت خویش در هر فرصت و موقعیت و در میان هر گروه و جماعت مردم را به امامت امیرمؤمنان علی(ع) فرا می خواند و با عبارات و کلمات گوناگون آن را به امت خویش می رساند؛ تا اینکه در غدیر هر آنچه را که به صورت پراکنده دربارۀ امامت و ولایت علی(ع) فرموده بود، در یک مجلس بیان کرد.
این نوشتار مراحل اعلام جانشینی امیر المؤمنین(ع) را از آغاز بعثت در شش مرحله بر شمرده، و غدیر را آخرین جایگاه اعلام عمومی جانشینی آن حضرت میداند. سپس با نقل واقعۀ غدیر، به بیان خطبه و معانی واژۀ «مولی» و دلالت آن بر امامت امیر المؤمنین میپردازد و در ادامه به تشکیکها و ایرادهای برخی از اهل سنت، پاسخ می دهد.
بررسی شواهد تاریخی باورمندی شیعه به مقام "مفترض الطاعه بودن امام" (با تأکید بر سه قرن اوّل)
اندیشۀ اطاعت محض از امام، از باورهایی است که شیعه از ابتدا بدان معتقد بوده، و آن را در مقاطع مختلفی تاریخی به شکلهای گوناگون بروز داده است. شواهدی که از تاریخ ظهور امامت در جامعه حکایت میکند، گویای این مطلب است که ماهیت فرمان برداری از امام در هر دورۀ زمانی از حیات ائمه در اذهان شیعیان رسوخ داشته و امری انکارناپذیر است. حتی انحرافاتی که از مکتب تشیع دیده میشود، در جوهر این باور نیست؛ بلکه در یافتن مصادیقی است که باید از ایشان فرمان برد و مطیع محض آنها بود. از این رو، سرگذشت، رواج و ارائه این عقیده در شیعه ـ بنابر اقتضائات اجتماعی و سلطه حاکمان ـ با فراز و نشیبهایی مواجه بوده است به طوری که تنها در نوع بروز این باور تفاوت دیده میشود و نه در اصل آن ـ که مورد پذیرش شیعه و تأیید ائمه بوده است. کاوش شواهدی که به تقویت این مدعا یاری میرساند، بر دوش این نوشتار است.
چالش زیدیه پیرامون افتراض طاعت اهل بیت(ع) در نیمه اوّل قرن دوم
زید و فرزندش یحیی به علم ائمه معترف بودند؛ ولی برخی شواهد نشان میدهد که ولایت و افتراض طاعت الهی برای ایشان نمیشناختند. خلف ایشان از جریان بنی الحسن علاوه بر انکار ولایت الهی اهل بیت نسبت به الهی بودن علم ائمه نیز موضع انکاری داشتند. شواهد نشان میدهد در نیمه اوّل قرن دوم مرز پیروان اهل بیت از جریان زیدیها علاوه بر عقیده به الهی بودن ولایت اهل بیت، از طریق موضع گیری نسبت به شیخین نیز آشکار میشده است و لذا زیدیهای کوفه در اظهار تولی نسبت به شیخین اصرار داشتهاند؛ به این معنا که حقی از علی را ضایع نکرده بودند. بر اساس برخی شواهد ابوالخطاب در قبال تقصیر این طایفه در کوفه به تبری از شیخین و اعلام تولی نسبت به امام صادق اقدام کرده بوده است و به تدریج در این زمینه به افراط گرایید.
گونههای ولایت تشریعی امامان(ع) در روایات، پژوهشی در خصوص مبانی تفسیر شیعه امامیه و تکامل آن
ولایت امامان دارای دو بعد تکوین و تشریع است. هر کدام از این دو بعد را میتوان با رویکردهای عقلی، نقلی و تاریخی بررسی کرد. نوشتار حاضر مسألۀ «ولایت تشریعی امامان» را با رویکرد روایی در حوزۀ گونههای ولایت تشریعی مورد بررسی قرار میدهد. محورهای این پژوهش عبارتند از: ولایت بر تشریع یا تفویض تشریع به امامان، ولایت تفسیری یا مرجعیت علمی و دینی، ولایت اجتماعی یا رهبری و سرپرستی جامعه. متون روایی در تمامی این محورها، ولایت تشریعی را برای ائمه ثابت میدانند و در نهایت این اصل را اثبات میکنند که امامان جز در رسالت و نبوت در تمامی شؤون مربوط به ولایت با پیامبر مشترکند.
گستره ولایت تکوینی اهل بیت(ع) در اصول کافی و بصائرالدرجات
ولایت تکوینی، شأنی از شؤون اهل بیت (ع) است که در حدود و گسترۀ آن، اختلاف است؛ از این رو، بعضی از راویان و محدثانی که روایات حاکی از کرامتهای اهل بیت (ع) را نقل میکردهاند، متهم به غلو شدهاند. در این تحقیق، به بررسی دامنۀ این موضوع، در دو منبع از منابع کهن روایی شیعه، اصول کافی و بصائرالدرجات، پرداخته شده است.
از مقایسۀ گسترۀ ولایت تکوینی اهل بیت (ع) در این دو کتاب، روشن میشود که ولایت ایشان حوزههای متعددی را شامل میشود. صفار، روایات مربوط به حوزههایی مانند: زنده کردن مردگان، طی الأرض، و شفای بیماران را به طور گسترده آورده و برای غالب آنها، عنوان باب مستقل قرار داده است؛ ولی مرحوم کلینی، در اصول کافی، اگر چه از قریب به اتفاق این حوزهها، روایت نقل کرده، اما برای غالب آنها، عنوان باب مستقل، قرار نداده، و برای هر حوزهای نیز، روایات کمتری را نسبت به استادشان (صفار) نقل کرده است.
تفویض تشریع به معصومان(ع) در رویکرد عالمان امامی
اصطلاح تفویض، گاه به معنایی در مقابل جبر و گاه به معنای واگذاری دستکم پارهای امور به انسانی والا از سوی خداوند میباشد. اصطلاح دوم به دو گونه کلان تکوینی و تشریعی طبقه بندی میگردد؛ و اینکه خداوند جعل حکمی شرعی و کلی را به معصوم و یا معصومانی، سپرده باشد بیآنکه وحی یا الهام خاصی در خصوص آن حکم رسیده باشد، گونهای متصور از تفویض در فضای تشریع است که ولایت تشریعی و گاه ولایت بر تشریع نیز خوانده شده است. در این نوشتار این معنا در ساحت رویکردهای عالمان امامی، مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه به دست آمده که در مجموع رویکرد عالمان امامی بدان، سه نظریه را سامان داده که هر یک طرفداران برجستهای داشته و در دو دسته نظریه اختصاص و نظریه اشتراک قابل طبقهبندی است. نظریه اختصاص تشریع به خداوند که مبتنی بر نفی هر گونه تفویض تشریعی است بر مستندهای قرآنی استوار است و به نظر میرسد نظریۀ اشتراک، که بر عدم تنافی خود با مستندهای قرآنی نظریه اختصاص پای میفشرد، نظریه غالب در جامعه علمی امامی باشد. این نظریه که از منظر گسترۀ دو گونه حداقلی و حداکثری دارد، گونه حداقلی آن، تفویض تشریعی را تنها در پیامبر (ص) پذیرفته و بر مستندهای روایی استوار است و گونه حداکثری آن، از اشتراک پیامبر و امامان(ع) با خداوند سخن گفته و با منهجی روایی و نیز اصولی، از آن دفاع مینماید.
تفویض دین، نزاعی حقیقی یا لفظی
تفویض امر دین به پیامبر(ص) و امامان(ع) از بحثانگیزترین مسائلی است که از دیرباز معرکۀ آراء میان عالمان و اندیشمندان قرار گرفته و موافقان و مخالفان با طرح مستندات عقلی و نقلی به دفاع از مدعای خود پرداختهاند. تبیین درست محل نزاع به پژوهشگران این عرصه کمک میکند تا علاوه بر هموار شدن بخشی از مسیر تحقیق، آشنایی دقیقتری با موضوع پیدا کنند و در مقام نفی یا اثبات دچار خطا و اشتباه نشوند. در این نوشتار میکوشیم با تنقیح و توضیح محدوده بحث در تفویض دین، نقطه کور اختلاف علماء را بررسی کنیم و در همین راستا به اشکالهایی که اصل نزاع را باطل دانسته و با توجیه لفظی بودن نزاع، نظریه اثبات حق تشریع برای پیامبر و ائمه را منکر شدهاند پاسخ دهیم تا در نهایت بدانیم که بسیاری از علماء معتقد به تفویض امر دین به معنای حق تشریع بودهاند و هنوز جای بحث علمی دقیق در این مسأله وجود دارد.
«نقـدی بر رویکرد طبـری در کتمان و تحریف فضائل اهل بیت(ع) در دو اثر تاریخی و تفسیری خویش»
ابوجعفر محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر مشهور قرن سوم و از علمای عامه است. در این مقاله بخشی از شواهد روشن اعتماد او به راویان غیر معتمد از سویی و کتمان و تحریف وقایع تاریخی از سوی دیگر به همراه برخی از کاستیهای محتوایی و عقیدتی، در دو اثر تاریخی و تفسیری وی (تاریخ الأمم و الملوک و جامع البیان عن تأویل آی القرآن)، مرور میشود. در ضمن به معرفی شخصیت و عقاید خاص طبری نیز خواهیم پرداخت.
کتاب الوصیه ابوموسی بجلی
این نوشتار به معرفی کتاب الوصیه، روایه عیسی بن المستفاد، ابی موسی البجلّی الضریر، (متوفای ۲۲۰) می پردازد. اصل این کتاب در دسترس نیست؛ اما منقولاتی از آن در کتابهای معتبر شیعی موجود است. محقق کتاب، آقای قیس عطار، آن را بر اساس ۳۶ حدیث منقول در کتابهای کافی، صراط مستقیم و .... بازسازی و چاپ کرده است.
یادآور میشود، فصلنامه «امامتپژوهی» فصلنامهای تخصصی است که به صاحبامتیازی بنیاد فرهنگی امامت و مدیرمسئولی سیدعلی حسینی میلانی و سردبیری محمد فرید انصاری منتشر میشود.
نظر شما