فرهنگ امروز: حجت‎الاسلام علیرضا پیروزمند قائم‎مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم و استاد حوزه علمیه درباره تاثیر برگزاری کنگره‎ها و همایش‎ها از جمله دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی، در تحول این حوزه یعنی علوم انسانی، به «فرهنگ امروز» گفت: همایش‎ها در همه‎ی دنیا نه فقط کشور ما، یک کارکرد محدود و تعریف شده‎ای دارد. و آن کارکرد اصلی، عبارت است از؛ ایجاد یک میدان عرضه و مقایسه بین نظریه‎ها از یک طرف و از جهتی دیگر، شنیده شدن سخنان پژوهشگرانی که به خودی خود و به تنهایی تریبون، برای عرضه‎ی سخنان خود به صورت فراگیر ندارند. و این کارکرد را طبیعتا این همایش مثل دیگر همایش‎های علمی که به شکل وزین برگزار می‎شود، توانسته فراهم کند؛ البته باز به طور نسبی است. به دلیل این که شکل برگزاری همایش‎ها با یکدیگر، متفاوت تدبیر می‎شود. گاهی حجم مقالات را زیاد پیش‌بینی می‎کنند و خود عرضه‎ی متعدد مقالات را برای همایش مزیت حساب می‌کنند که کنگره حاضر هم از جمله همین نوع همایش‎ها بود. و بعضی از همایش‎ها خیر، تعداد عرضه‎ها را کم می‎کنند اما بررسی شدن و مورد ارزیابی قرار گرفتن چند صحبت جدی را اهتمام می‎کنند. قاعدتا هر یک از رویکردها مزایای خاص خود را دارد.

قائم‎مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم در ادامه افزود؛ سرنوشت اسلامی‎سازی علوم انسانی و موفقیت این همایش‎ها، وابسته به این است که ما یک عقبه‎ی علمی در حوزه‎های علمیه و دانشگاه‎ها ایجاد کرده باشیم. و افرادی دغدغه‎شان این موضوع شده باشد. یعنی افراد فارغ از این همایش، پیگیری این نوع موضوعات و مسائل را وظیفه‎ی خود بدانند. و طبیعتا وقتی چنین فرصتی یعنی برگزاری کنگره‏‎ها، برای آن‎ها فراهم می‎شود، دستاورد تحقیقات خود را عرضه می‎کنند. و متولیان همایش نیز بهترین دستاوردهایی که وجود داشته است را گلچین می‎کنند. اما به نظر می‎آید در کشور ما چون این عقبه وجود ندارد در برگزاری چنین همایش‎هایی هم بعضا با مشکل مواجه می‎شویم. و در جذب مقالات جدی با محدودیت مواجه خواهیم شد.

پیروزمند در این‎باره که اگر در کنگره‎ها نگاه‎های مخالف نیز با مقالات خود حضور داشته باشد آیا به پربارتر شدن آن کمک نخواهد کرد، گفت: از یک جهت من نیز با حضور  نگاه‎های مخالف موافق هستم و از جهت دیگری خیر. از این نظر که ما بگوییم حرف‎های مخالف هم شنیده شود و به عبارتی ما فرصت در اختیار صحبت‎ها مخالف هم قرار داده باشیم، این را من موافق نیستم. به دلیل این که در کشور تریبون به اندازه‌ی کافی در دست مخالفان علوم انسانی‎اسلامی بوده و هست. و آن‎ها نیز منتظر یک همایش نیستند که بخواهند در قالب آن حرف خود را ارائه کنند. نشست‎های علمی در دانشگاه‎های مختلف و مهم‎تر و به وفورتر از آن، در کلاس‎های درسی که در دانشگا‎ها برگزار می‎شود، هم تریبونی برای این نوع تفکر است. ضمن این که بنای ما بر این است که جریان علوم انسانی‎اسلامی قوت بگیرد. زیرا در حال حاضر این جریان در مقایسه با تفکر سکولار، در بدنه‎ی علمی به ویژه دانشگاه، هنوز نضج کافی نگرفته است.

وی در ادامه اضافه کرد؛ اما از یک جهت دیگر با این حرف موافقم. منتها با چه ساز و کاری، آن امکان تحقق دارد؛ شاید لزوما ساز و کارش همایش نباشد. بنده نیز معتقد هستم حرف‎هایی که موافقان اسلامی‎سازی علوم انسانی می‎زنند، خوب است که در معرض نظر کسانی که موافق نیستند، هم قرار بگیرد؛ و از زاویه دید خودشان این را نقد بکنند و نقاط ضعف احتمالی این حرف‎ها که حتما هم وجود دارد به این ترتیب مورد توجه قرار بگیرد. و مطمئنا به بالندگی بحث بیش‎تر کمک خواهد شد. اما به نظر می‎آید شاید این انتظار در قالب کرسی‎های نظریه‎پردازی یا نشست‎های تخصصی علمی یا مناظره‎های علمی بهتر قابل پاسخ‎گویی باشد.

این پژوهشگر علوم انسانی نیز درباره موضوعات مقالات ارائه شده در دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی که بیش‎تر مصداقی بودند تا مبنایی، گفت: این‎جا باز هم دو توضیح لازم دارد. یکی این‎که در تولید و اسلامی‎سازی و نیز ایجاد تحول علمی، باید دو لایه فعالیت علمی همزمان صورت بپذیرد. این‎که نباید ما آن‎قدر تحقیقات را عمومی، بنیادی و کلان بکنیم که از مسائل خرد و مصداقی غافل شویم؛ و نباید به بهانه‎ی این‎که تحقیقات باید کاربردی باشند به مسائل مصداقی و جزیی بپردازیم، و از مسائل کلان و عمیق و جامعه‎نگر به مباحث تولید علم غافل شویم. این دو مسیر و دو سطح از موضوع را باید همزمان پیش برد. بلکه دشوارتر این است که ساز و کاری، برای ارتباط دادن بین این دو لایه از پژوهش با هم فراهم شود. وی در ادامه افزود؛ نکته‎ی دوم این است که به هر حال متولیان همایش موضوعات را محدود نکردند. مثلا در بحث جامعه شناسی‎اسلامی، گفته شد مقاله ارائه شود و افراد دیدگاه‎ها و نظرات خود را راجع‎به آن بیان کنند. یعنی هر کسی، حرفی در خصوص جامعه شناسی‎اسلامی دارد به عرصه بیاورد. حالا چه بحث‎های پایه‎ای و عمومی و چه بحث‌های مصداقی. سپس طبیعتا تیم داوری و تیم مدیریت هستند که متناسب با آورده‎های که به میدان می‎آید، بهترین‎ها را گزینش می‎کنند. لذا آن‎چه که گزینش شده، بهترین‎هایی است از آن‎چه که عرضه شده است. و به عبارتی اگر هم نقصی در موجودی مقالات مشاهده می‎شود بیش‎تر به ظرفیت علمی کشور برمی‎گردد. به همین جهت بود که من عرض کردم باید آن عقبه‎ی علمی را بیش‎تر اهتمام کرد و فعال کرد.

استاد حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که آیا علوم انسانی که در این سه دهه در دانشگاه‎ها تدریس می‎شده است مشکل داشته است، گفت:

حتما مشکل داشته است که این مبحث الان مطرح است. به عبارتی اسلامی نبودن آن به معنای پیوند نخوردن نظریه‎های علوم انسانی با معارف اسلامی، مورد اتفاق اکثر اندیشمندان کشور است. منتها برخی معتقدند این پیوند ضرورتی ندارد و این علوم، علوم جهانی است و می‎توانیم آن را در خدمت اهداف خود قرار دهیم؛ یا حداکثر با یک اصلاحات جزیی آن را مورد بهره‎برداری قرار دهیم. یا کسانی که جلوتر می‎روند و بحث بومی‎سازی را مطرح می‎سازند و معتقدند مشخصات فرهنگی ملی و اقلیمی خود را هم در آن توجه کنیم. حالا این بحث، تفکرات در باب اصلاح و تحول علوم انسانی، همین‎طور به مراتب عمیق‎تر می‎شود.

وی در ادامه گفت: به هر حال این در خصوص میزان عمیقی است که باید به تحول علوم انسانی داد. اختلاف نظر وجود دارد. اما این بحث که علوم انسانی به آن معنایی که در اسلامی‎سازی مطرح است وجود ندارد، اکثرا بر آن توافق دارند. و معتقدند خاستگاه جغرافیایی آن، کشور ما نیست. چون مسائلی و نیازمندی‎هایی که بر اساس آن علوم، رشد کرده، خاستگاه بومی نداشته است. به خاطر این که مبانی معرفت‎شناسی، هستی‎شناسی و انسان‎شناسی که بر اساس آن شکل گرفته است آبشخور وحیانی ندارد. و ادله‌ی دیگری که در جای خودش مفصل به آن پرداخته شد.

قائم‎مقام فرهگستان علوم اسلامی قم، در پاسخ به این سوال که آیا نیروی انسانی کافی در خصوص آموزش علوم انسانی‎اسلامی در دانشگاه‎ها وجود دارد، اظهار داشت؛ به اندازه‎ی کافی نیروی کارآزموده و کاربلد نداریم. ولی نداشتن آن آیا دلیل می‎شود که متوقف بمانیم، پاسخ این نیز منفی است. پس راه‎چاره چیست؟ راه‎چاره این است که ما بعد از سه دهه از انقلاب، نیروهای انقلابی و صاحب دانش در ادبیات روز علمی، داریم که عرق مذهبی و انقلابی هم دارند و علاقه‎مندند به این که در تحول علوم انسانی مشارکت کنند. ما اولا باید این نیروهای انسانی را سازماندهی کنیم و سازماندهی شبکه‎ای داشته باشیم. و ثانیا، مهارت لازم را برای ورود به عرصه‎ی تولید علم در آن‎هایی که کم‎تر این مهارت را دارند را ایجاد کنیم. اگر این اتفاق بیفتد به ضمیمه‎ی حمایت‎های عمومی که باید توسط حاکمیت اتفاق بیفتد، این نیروها شروع به زایش می‎کنند و به تدریج در یک بازده زمانی می‎توانند جواب‎گوی نیازمندی علمی کل کشور باشند.

علیرضا پیروزمند در انتها در مورد مدیریت علوم انسانی‎اسلامی بیان داشت؛ به طور یقین اصل موضوع، موضوع پیچیده‎ای است. اصل موضوع تحول علوم انسانی پیچیده است و مدیریت کردن آن هم به تبع آن پیچیده‎تر خواهد بود. منتها باید از جهات مختلفی این مساله را مورد دقت قرار داد و مسائل آن را یک به یک حل کرد. یعنی چند پیش‎فرض را باید پذیرفت و بر اساس آن پیش‎فرض‎ها دانش را مدیریت کرد. اولا انسان‎ها مختار هستند و به همین دلیل تابع آن‎چه که ما می‎گوییم لزوما قرار نمی‎گیرند. ثانیا تنوع اندیشه در عرصه‎ی تولید علم مفید است. مدیریت کردن، به معنای ایجاد تک صدایی در تولید علوم انسانی نیست. و نکته‎ی بعد این‎که، عین این‎که در کف جامعه‎ی علمی تنوع پژوهش‎ها و تنوع صداها وجود دارد، ولی در مدیریت دانش و در آرا کسانی که قرار است سیاست‎گذار علم باشند نباید تشدد فکری وجود داشته باشند. او گفت: کسی که می‎خواهد سیاست‎گذاری علمی انجام دهد، باید جامع‎ترین کامل‎ترین و عمیق‎ترین نظریه را در باب تحول بشناسد و بر اساس آن سیاست‎گذاری علم کند. اما سیاست‎گذاری علمی، به معنای این که در میدان علم‎ورزی راه را بر دیگران می‎بندید، نیست. ولی به معنای این‎که از یک جهت‎گیری علمی بیش‎تر حمایت می‎کنید، هست.

او در ادامه تصریح کرد؛ برای این‏‎که جزئیات روشن شود عرض می‎کنم، طبیعی است که متولیان علم نباید اجازه بدهند که امکانات کشور و سرمایه‎های انسانی کشور که مهم‎تر از سرمایه‌های مادی است خرج علم سکولار شود. بنابراین هزینه‎هایی که در کشور می‎شود، در قالب‎‌های مختلف، چه در قالب پژوهشی، چه آموزشی، چه حماینی در قالب هزینه استاد و دانشجو که هزینه‎های چشم‎گیر و سرسام‎آوری نیز هست، باید هم شود و بیش‎تر هم باید شود، اما این را نیز باید توجه داشته باشیم که بنا نیست آب به آسیاب دشمن بریزیم. آب به آسیاب دشمن ریختن فقط در عرصه‎ی سیاسی نیست، در عرصه‎ی علمی و فرهنگی هم هست. بنابراین این اتفاق نباید بیفتد. وی توضیح داد؛ لیکن شما سیاست عمومی می‌گذارید برای حمایت از یک نوع پژوهش‎های خاص یا تقویت آن‎چه که اسم آن را علوم انسانی‎اسلامی می‎گذاریم. حالا بعضی نمی‎خواهند بپذیرند باید راه برای آن‎ها نیز باز باشد که کار خودشان را بکنند. راه را نمی‎بیندیم که شما فکر دیگری نداشته باشید یا حرف خود را حتا عرضه نکنید. حرف‎های خود را عرضه کنند، ولی تدبیر از موضع سیاست‌گذاری علم، مساله‌ای دیگری است که باید مصالح عمومی کشور را بر اساس آن در نظر داشت.