گفتاری از منوچهر صانعی دره‌بیدی در نشست «نقد عقل تاریخی در فلسفه‌ی دیلتای» (۱)؛

صورت‌های عقلی حاصل فرایند تاریخی

حرف دیلتای این است كه در شناخت فعالیت‌های عقلانی، صورت و ماده‌ای را كه كانت گفته نباید به همان دقت و ظرافتی كه كانت می‌گوید لحاظ كنیم؛ یعنی اینكه صورت‌ها هم حاصل كاركرد تاریخی است. حرف كانت این بود كه صورت‌های عقل، متافیزیكی است و متعلق به ذات عقل است و باید تجربه‌ها در قالب این صورت‌ها ریخته شود تا آگاهی پیدا كنیم؛ اما دیلتای می‌گوید همین صورت‌ها هم كار تاریخ است، یعنی در فرایند تاریخی ساخته می‌شود.