شناسهٔ خبر: 64750 - سرویس خبر
نسخه قابل چاپ

کتابِ «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی»، اثر شایستۀ تقدیر کتاب سال

کتاب تألیفی مهدی کیوانی، استاد بازنشستۀ گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با عنوان «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی»، از منشورات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) در سال ١۴٠٠، در سی‌ونهمین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، که صبح سه‌شنبه، ٢۴ اسفند برگزار شد، در بخش تاریخ و جغرافیا، اثرِ شایستۀ تقدیر َشناخته شد.

فرهنگ امروز: کتاب تألیفی مهدی کیوانی، استاد بازنشستۀ گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با عنوان «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی»، از منشورات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) در سال ١۴٠٠، در سی‌ونهمین دورۀ جایزۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، که صبح سه‌شنبه، ٢۴ اسفند برگزار شد، در بخش تاریخ و جغرافیا، اثرِ شایستۀ تقدیر َشناخته شد.

دورۀ صفوی نه‌فقط برای تاریخ ایران، بلکه از حیث تاریخ جهانی نیز اهمیت خاص دارد و توجه به‌آن، می‌تواند بر بخش‌هایی از موضوعات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی‌ بین‌المللی نیز روشنی‌هایی بیافکند. هم از این‌روست که از گذشته‌های دور، پژوهشگران تاریخ، بررسی همه‌جانبۀ حکومت سلسلۀ صفوی را بر ایران، موضوع انواع تحقیقات و پژوهش‌های خود قرار داده‌اند؛ به‌ویژه که با کشف و انتشار آثار و اسناد و دیگر یادگارهای آن ادوار در ایران و جهان، زوایای نویی از موضوع در برابر دیدگان دلبستگان به این‌گونه مباحث گشوده‌ می‌شود. واقع آن است که با وجود انبوهی از پژوهش‌های شرقی و غربی در باب صفویان، هنوز جوانب ناشناخته از آن ادوار اندک نیست و به‌ویژه در موضوعات اجتماعی و اقتصادی، مجال فراخی در برابر پژوهشگران تاریخ قرار دارد و از همین طریق است که می‌توان ریشۀ بسیاری از حوادث و رویدادها و تحولات بعدی را در طول این چند قرن و مناسبات ایران با قدرت‌های بزرگ جهانی در آن عهد جست‌وجو کرد.

کتاب حاضر، نمونه‌ای از پژوهش‌ در موضوعات اجتماعی و اقتصادی عصر صفوی‌ است و مسلّم است که در ارتقاء مطالعات صفوی سخت مؤثر و سودمند واقع خواهد شد.

محور اصلی این تالیف را می‌توان تلاشی در جهت توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه‌ور عهد صفویه عنوان کرد. اصناف، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین نهادهای مدنی در ایران دورۀ اسلامی، به‌دلایل گوناگون، از جمله عدم استقلال سیاسی و سلطۀ همه‌جانبۀ حاکمیت‌های بیگانه، از آغاز خلافت بنی‌امیه تا برآمدن صفویه، کمتر توانستند از عهدۀ تعهدات اقتصادی و اجتماعی خود برآیند.

پرسش اصلی کتاب این است که: با وجود فراهم شدن شرایط نسبی برای تولد و رشد صنف تجّار و اصناف پیشه‌ور، به‌عنوان نطفۀ زایش و بالش طبقۀ متوسط، چه شد که چنین تحول تاریخ‌سازی تحقق پیدا نکرد؟ دو شرط اصلی برای زمینه‌سازی مناسب جهت وقوع آن تحول، عبارت بودند از: تأمین امنیت و آرامش بی‌سابقه و تشکیل سرمایۀ کافی. در سایه‌سار کاردانی شاه عباس اول، این دو شرط، به شکل شگفت‌آوری، جامۀ عمل پوشیدند. با اعمال شیوه‌های سخت‌گیرانه، امنیت شهرها و جاده‌ها برای تردد تجار ایرانی و بیگانه، به‌صورتی بی‌سابقه‌ تامین گردید. سرمایۀ کافی هم از طریق اعمال سیاست قورق ابریشم و فروش آن به بازرگانان و کمپانی‌های اروپایی فراهم شد. به این ترتیب، مسکوکات زرین و سیمین که می‌توانست از آن به عنوان سرمایۀ ملی استفاده شود، برای نخستین بار، در حجم قابل‌توجهی وارد ایران شد.

بنابراین، بخش دیگری از پرسش اصلی این است که چه عواملی مانع تحقق این امر شدند. چرا تجار و کمپانی‌های غربی موفق شدند تا با تخریب همان اقتصاد کم‌رمق ولی خودکفای ایران، خود و تجار ارمنی وابسته را جانشین تجار ایرانی نمایند؟

این کتاب بر آن است که با پاسخ به این پرسش‌ها، عوامل ضعف تجّار و اصناف پیشه‌ور بومی و عدم تشکیل طبقۀ متوسط را بررسی نماید.

دربارۀ این اثر، یادآوری دو نکته ضروری می‌نماید: نخست، توجه به شرایط خوب و بدی که انحصار ابریشم برای تجار و اصناف پیشه‌ور به‌وجود آورد و دوم، اینکه با وجود کمبود منابع فارسی، خوشبختانه وجود ده‌ها سفرنامۀ اروپایی به مولف این امکان را داد تا برای نخستین‌بار، دربارۀ تجارت و اصناف عهد صفوی، به‌عنوان بزرگترین بخش تاریخ ‌اجتماعی این دوره، کتاب مستقلی به نگارش درآورد.

کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌ور در عهد صفوی» تألیف دکتر مهدی کیوانی در ٧٠۴ صفحه، به بهای ٢٨۵هزار تومان و با شمارگان ۵٠٠ نسخه به چاپ رسیده است.

نظر شما