به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از فارس؛ رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران به مناسبت برگزاری همایش ملی سنجش علم در دانشگاه اصفهان پیامی به شرح ذیل صادر کرد:
بسیار متأسفم که پیشامدهای غیرمنتظره مرا از حضور در مجلس بحث و نظری که از مدتها در انتظارش بودم محروم کرد. در کشور ما سمینارها و کنفرانسهای بسیار برگزار میشود اما همه آنها به یک اندازه لازم و مفید نیستند و چه بسا مسائلی که در آنها مطرح میشود اساسی و مهم نباشد. یکی از مسائلی که مخصوصاً باید در آن تحقیق و تأمل کنیم وضع علم در جهان کنونی و شرایط پیشرفت آن در کشور خودمان است. خوشبختانه در دهههای اخیر توجه به پژوهش در مراکز علمی و فرهنگی کشور آغاز شده و پیشرفتهایی به خصوص در توسعه کمی آموزش و پژوهش حاصل شده است.
نکتهای که کمتر به آن توجه میشود اینست که پیشرفت علم به صرف روی هم گذاشتن گزارشهای پژوهشی و گردآوری مقالات حاصل نمیشود زیرا تا علم در جامعه و زندگی مردم جایگاه خاص خود را پیدا نکند و مددی به زندگی و سیاست و مدیریت و اقتصاد و تعلیم و تربیت نرساند به توسعه نمیپیوندد. علمی هم که به توسعه مدد نرساند پژمرده میشود.
ما که تاریخ درخشان علم و شعر و فرهنگ داریم طبیعی است که دانش و دانشمند را عزیز بداریم و البته این اعزاز غنیمت است اما کافی نیست. یعنی بسیار خوب است که با نظر اخلاقی به علم بنگریم اما این نظر و توجه گاهی در پیشبرد علم و توسعه آن اثر چندان ندارد.
جهان توسعهیافته کنونی کمتر با علم تعارف دارد و در باب آن خطابه ایراد میکند بلکه علم را جزئی از زندگی خود و نیاز زندگی میداند یا درست بگوییم زندگی در نظرش به علم بستگی دارد و مگر نه اینست که تجدد با علم و تکنولوژی قوام یافته است.
در جهان جدید بر خلاف حکم مشهور، علم علت پیشرفت نیست بلکه لازمه پیشرفت است یعنی با شئون دیگر و همراه آنها به وجود آمده و پیشرفت کرده و بسط یافته است. پس این نظر که اگر علم را توسعه دهیم همه شئون دیگر توسعه به دنبال آن میآید گرچه نادرست نیست در عمل شاید نتیجه ندهد.
ما خوب کاری میکنیم که دانشمندانمان را به پژوهش و نوشتن مقاله و چاپ آنها در نشریات بینالمللی تشویق و گاهی الزام و اجبار میکنیم؛ اما مقالهنویسی باید نتیجه و اثر یا مظهر پیشرفت باشد و اگر در یک نظام علمی صورت نگرفته باشد، نمیتواند علت پیشرفت شود.
دو یا چند امر ملازم همیشه و ضرورتاً نسبت علت و معلولی با هم ندارند و فراهم آوردن یکی ضرورتاً به پدید آمدن آن دیگرها نمیانجامد. مقاله در جهان بسیار نوشته میشود و مردم هرجا باشند میتوانند آن مقالات را بخوانند و بهره ببرند.
دانشمندان ایرانی در خارج کشور که -نمیدانم بگویم متأسفانه یا خوشبختانه- تعدادشان بسیار زیاد است مقالات علمی بسیار مینویسند و در توسعه علم جهان اثر قابل ملاحظهای دارند آیا میتوانیم وجود مقالات آنان را نشانه پیشرفت علم در کشورمان بدانیم؟ علمی نشانه پیشرفت است که در نظام علمی یک کشور هماهنگ و همراه با توسعه جامع باشد.
میگویند دانشمند در کار پژوهش است و چندان نباید به آثار و نتایج علم خود مشغول باشد چون اگر به فکر نتیجه باشد از پژوهش باز میماند. این درست است اما علم حل مسئله است و مسائل علم چون با توسعه ارتباط دارد در جایگاه خاصی مطرح میشود و هر کشوری بسته به مقام و امکانهایی که در توسعه دارد مسائل علمش متفاوت است. اگر دانشمندان مسائل علم کشور خود را بیابند و به حل آنها بپردازند در راه توسعه جامع (توسعه جامع را به جای توسعه پایدار که نمیدانم چرا بهکار رفته است گذاشتهام) قرار میگیرند و اگر به مسائل جهانی علم مشغول شوند شاید به علم جهانی خدمت کنند اما پژوهشهای صرفاً رسمی و هرروزی که نه به درد کشور میخورد و نه به کار پیشرفت علم بهطورکلی می-آید اگر صرفاً انجام وظیفه اداری نباشد در بهترین صورت تمرین پژوهش است. با تمرین پژوهش نمیتوان مخالفت کرد ولی هر روز و همیشه و همهجا با تمرین نمیتوان و نباید وقت گذراند.
علم، علم سازندگی است (و البته ویرانگر هم میتواند باشد توجه به شأن ویرانگری علم باید احساس مسئولیت دانشمندان را بیش از پیش برانگیزد که اگر بتوانند با توجه به آینده علم لااقل قدری از تخریب زمین و دریا و هوا و تباهی وجود انسان جلوگیری کنند) علمی که صرف مقاله باشد و در جایی از آن بهرهبرداری نشود حکمش همانست که مولای متقیان علی علیهالسلام فرمود: «اللهم انی اعوذ بک من علم لاینفع». علم هرچه هست باید مفید باشد و علم جدید که علم تکنولوژیک است فایدهاش در سازندگی ظاهر میشود و باید به کار تکنیک صنعتی و کشاورزی و اداری و سیاسی بیاید. فرانسیس بیکن در شهر رؤیایی خود که نامش آتلانتیس جدید بود جای علم و پژوهش را در مرکز شهر قرار داد و نام آن مرکز را خانه سلیمان گذاشت یعنی میخواست بگوید که کشور از اینجا و از خانه حشمت و قدرت سلیمان است که اداره میشود.
اگر در کشوری دانشمندان منزوی باشند و بیرون از برنامه علم و پژوهش به کارهای ذوقی و سلیقهای بپردازند و برای اینکه از علم دور نشوند و مقام و شأن دانشمندی را رعایت کنند، پژوهشی را هرچه باشد بهعهده میگیرند، اثر بزرگی بر کارشان مترتب نمیشود و شاید گاهی نیز احساس بیهودگی کنند. یکی از مسائل مهم سیاست کشور توجه به جایگاه علم و شناخت این جایگاه و قرار دادن علم در جایگاه شایسته است.
ما به علم احترام میگذاریم و آن را از وجهه نظر اخلاقی عزیز و بزرگ میداریم اما بهتر است که در جنب این حرمت گذاشتن به واقعیت آن و شرایط و اوضاعی که علم باید در آن رشد و پیشرفت کند بیندیشیم. سیاست باید شأن علم را بشناسد و بکوشد که علم در جایگاه خود قرار گیرد و در این صورت و تنها در این صورت است که میتوان از آن بهره گرفت و در خدمت به آن سهیم شد اما اگر سیاست بخواهد برای علم تکلیف معین کند راه علم را دشوارتر میکند. اینکه قدرتهای مالی و نظامی امکانهای بسیار و مبالغ گزاف در اختیار دانشمندان و پژوهشگران میگذارند امری نیست که بتوان آن را سهل گرفت و چه بسا که کسانی بگویند که یکی از عوامل پیشرفت علم همین توجه و کمک قدرتهای نظامی و مالی و سوداگری است.
در باب نسبت سیاست و اقتصاد و علم در جامعه جدید سخن بسیار است و در اینجا به آن نمیتوان پرداخت و اگر به شرایط بهرهبرداری سیاست از علم اشاره شد مراد تذکر این نکته بود که برنامه توسعه علم را با توجه به اقتضاهای ذاتی و تاریخی آن تدوین باید کرد.
علم در جامعه و در نظام زندگی کنونی نمیتواند با سیاست و شرایط و شیوه زندگی و اعتقادات و روحیات مردم مناسبت نداشته باشد. یعنی علم جدید امری زائد بر زندگی این زمان نیست که آن را از بیرون فراگیرند و بر آنچه پیشتر بوده است بیفزایند. علم تکنولوژیک دائرمدار جامعه جدید است و دگرگونیش مایه دگرگونی چیزها میشود یا بهتر بگوییم در تناسبی با دیگر شئون زندگی قرار دارد. مقالهنویسی کار علمی است و ثبت و ضبط و فهرستکردن مقالات هم از وظایف نظام مدیریت علم است اما علم چیزی پیش و بیش از مقالهنویسی است. دانشمند را نمیتوان و نباید به هیچ قیدی مقید کرد اما مقالهنویسی باید در حدود برنامه و نظام علم صورت گیرد. دانشمندان هم وقتی در این نظام کار میکنند احساس محدودیت و اضطرار نمیکنند. بلکه بودن در درون نظام علم و همراهی و همکاری با یکدیگر را مایی آرامش و امید میبیند. در علم بلهوسی نیست آنجا دانشمند وقتی آزاد است که به پژوهش در ضروریترین مسائل بپردازد.
نظر شما