فرهنگ امروز/ ریچارد ولین، مترجم: کیوان خسروی*:

پیروزی دونالد ترامپ با گرایش جهانی به پوپولیسم ملی فاشیستی، برآمده از ضعف‎ها و فسادهای دمکراسی لیبرال، همخوان است؛ بدین شکل حتی می‎توان گفت پاسخی است به‌تعویق‌افتاده به رکود بزرگ ۲۰۰۸، به خصوص میان طبقات گستردۀ رأی‎دهندگانی که از توهم سیاست‎های نهادی سنتی بیرون آمده‎اند؛ این رأی‎دهندگان به این باور رسیدند که نمایندگان منتخبشان، در هر دو طیف سیاسی، به موضوعات اقتصادی و فرهنگی مدنظر بیشتر آن‎ها نسبتاً بی‎علاقه‎اند.

پیروزی حماسی ترامپ بحرانی را در سیستم نمایندگی سیاسی برجسته می‎کند؛ بحران عدم اعتماد به ظرفیت سیاستمداران حرفه‎ای در حل عمدۀ چالش‎های سیاسی مبرم در حوزۀ بیکاری و کم‎اشتغالی ساختاری، نابرابری اجتماعی، سیل مهاجرت بدون برنامه و شبح نزدیک تهدیدات تروریستی.

بحران در نظام جمهوری ما بحرانی در نظام آموزشی نیز هست. پیوسته اهداف سنتی آموزش لیبرال را به نفع غایات عمل‎گرایانه و تأکید بر حیاتی‎ترین مسئله رها کرده‎ایم و این‌گونه به دانش‎آموزان خود پیامی رو به قهقرا داده‎ایم: در اقتصاد پررقابت امروز، تلاش برای بررسی امر کلی یا تلف‎کردن زمان ارزشمند برای تأمل در مسائل غیرمادی معنا و غایت فایده‎ای ندارد. نیروهایی که صرف چنین مسائلی شوند، نه پیشرفت حرفه‎ای را رقم می‎زنند و نه موجبات بهبود وضعیت دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی را فراهم می‎کنند. پرورش فرهنگ گفت‎وگوی انتقادی غنیمتی است که تحصیلات عالیه می‎تواند مانع آن بشود. نقش تاریخی دانشگاه در یافتن «حقیقت» به لحاظ کیفی تقلیل یافته است؛ اینکه مجبوریم این اصطلاح را در علامت نقل‌قولی قرار دهیم، نشانۀ خوبی بر این است که تا چه حد سقوط کرده‎ایم.

فیلسوف سیاسی، جودیت شکلار، در کتاب خود، شهروند آمریکایی، نوشته است که سیاست آمریکایی همواره شامل نوعی «تلاش برای گنجانده شدن[۱]» بوده است؛ پروسه‎ای که در آن «گروه‎های بیرونی» با درجات مختلف موفقیت برای شهروندی برابر و کامل تلاش می‎کنند؛ بااین‌حال، دهه‎هاست که رأی‌دهندگان سفیدپوست -که نمایانگر هستۀ حوزۀ انتخاباتی ترامپ هستند- گواهی بر منازعات میان زنان، آفریقایی‎ـ‎آمریکایی‎ها جامعۀ LBGT و غیره است و نتیجه آن شد که موفقیت‎های این گروه‎ها با هزینه به دست آمده‎اند.

دمکرات‎ها نه تنها نباید درگیر کاویدن خود شوند، بلکه باید به خودزنی قدیمی دست بزنند؛ روی‌هم‌رفته، ترامپ پیروزی خود را با تحقیر آن‎ها در ایالت‎های راست بلت (Rust Belt)[۲] که به‌صورت سنتی دژ حزب دمکرات بوده ‎است، تحکیم بخشید. از دهۀ ۱۹۹۰ حزب طبقۀ کارگر را با تشویق معاملات تجاری فراموش کرده است؛ مثل توافق تجارت آزاد در شمال آمریکا که آشکارا به ضرر اعضایش هست؛ طبقات کارگر نیز اجر این عمل خیانت‌کارانه را با رفتن به‌سوی کاندیدایی دادند که به نظر می‎رسید به آن‎ها متعهد است.

نتیجۀ وحشتناک سه‎شنبه همچنین نشان‎دهندۀ شکست استراتژی کلینتون در رها کردن پیشرفت‎گرایی -و همراه با آن فراموشی طبقات کارگری آمریکایی- به نفع رهیافت تثلیثی (triangulation approach) بود؛ نتیجه اینکه اغلب تشخیص آمال دمکراتیک از سیاست‎ها و اهداف جمهوری‎خواهی سخت شد.

در سال‎های اخیر روند رو به رشد سیاست‎های هویتی را شاهد بوده‎ایم: نزاعی بر سر گروه‎های حاشیه‎ای برای اینکه هویت‎هایشان شناخته و تصدیق گردد؛ تأثیر غیرقابل انکار آن، این شد که هویتی که ناخوشایند به نظر می‎رسید و یا به لحاظ سیاسی آن‎ها را معیوب می‎دانستند و این‎گونه خوار می‎شمردند، همان طبقۀ کارگر مردان سفیدپوست بوده‎اند که سه‎شنبه یک‌پارچه به ترامپ رأی دادند، زیرا ترامپ قول داده بود که صدای آن‎ها باشد.

چیزی که لیبرال‎ها نتوانستند درک کنند این بود که توهین‎های زشت او به زنان و اقلیت‎ها در حوزه‎های انتخاباتی او بسیار کارآمد بودند؛ رهیافت او به شکل وسیعی رهیافتی مردانه فهم شد؛ این مسئله در رسانه‎های اصلی، کمی به موضوعی برای ریشخند و استهزاء تبدیل شد.

اگر به‌صورت تاریخی به مسئله بنگریم، لیبرال‌دمکراسی به شکل حکومت سیاسی بدنامی تبدیل گشته است. در ابتدای جنگ جهانی اول سه دمکراسی نزار در اروپا وجود داشت: فرانسه، ایتالیا و هلند. بعد از نتایج جنگ، امید وودرو ویلسون برای اینکه جهانی امن برای دمکراسی بسازد کم‌وبیش به باد رفت، در عوض، در پاسخ به عدم کارایی محسوس دمکراسی، دیکتاتوری به شکل حکومتی مرجح تبدیل گشت.

امروزه با روی کار آمدن حکومت‎های پوپولیستی فاشیستی در اروپا و ایالات متحده، ما خود را در وضعیتی موازی می‎یابیم، هرچند باید تفاوت‎های مهم را نیز در نظر گرفت. در طول جنگ‎های داخلی توهین به تعهدات مدنی و رویه‎ای که نیروی حیات لیبرالیسم سیاسی است بسیاری از ملل اروپایی را به مسیر دیکتاتوری پوپولیستی سوق داد. امروزه شاید غفلت از اینکه چگونه روابط مبتنی بر سادیسم-مازوخیسم میان رهبران و توده‎ها به درون رقابت‎های جغرافیایی-سیاسی شدید و در نهایت، جنگ جهانی شد، آسان باشد.

هم آن‎ موقع و هم امروز یکی از خصیصه‎های اصلی پوپولیسم فاشیستی به خاطر مدل حکومت نمایندگی تمسخر شد و در عوض رهبر کاریزماتیک مستقیماً ارادۀ مردم را در بر داشت؛ مانند بیانیۀ میثاق جمهوری‌خواهی ترامپ: «من صدای شما خواهم بود.»

همان‌طور که مارک مازور، استاد تاریخ در دانشگاه کلمبیا، در صفحۀ شخصی خود در فایننشال تایمز اشاره کرد، امروزه نگرانی اول در رابطه با تهدید فاشیسم نیست، بلکه نگرانی بر سر از دست دادن ایمان به حکومت پارلمانی، سیستم کنترل و مقابلۀ آن و آزادی‌های اساسی است؛ بنابراین، در دهه‎های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ قوۀ مقننه را به خاطر مصائبی که جامعه به آن‎ها گرفتار بود، سرزنش کردند و خواستند تا قدرت بیشتری را در دستان یک رهبر ببینند.

پارلمان به خاطر اینکه بر لابی‎های بی‎شمار و الیت‎ها مهر تأیید زده بود، حذف شده بود و احزاب سیاسی به سمت افراط رفتند و یکدیگر را اساساً غیرقانونی می‎دانستند؛ قوۀ قضاییه و پلیس، سیاسی شده بودند؛ بحران نهادهای سیاسی، توازی بسیار مهم وایمار و ایالت متحدۀ امروزی را به وجود می‎آورد.

در سال‎های اخیر موارد مجارستان و لهستان نشان داده‎اند که امتیازهای اصول مشروطیت و حکومت قانون به‌راحتی می‎تواند با آدم‎فریبی‎های اتوکراتیک خنثی شوند تا شوونیزم پوپولیستی را پیش ببرند؛ در هر دو مورد، نتیجه جایگزین کردن دمکراسی مدنی با دمکراسی نژادی بود. برابری در پیشگاه قانون، قربانی حقوق خام مبتنی بر خون و اموال شد. ترامپ از همان ابتدا چنین امیال سیاسی متحجرانه‎ای داشت و برای برانگیختن التهاب احساسی، گروه‎های آسیب‎پذیری مثل زنان و مسلمانان و اسپانیولی‎ها را خطرناک جلوه داد و به شکلی تراژیک، استراتژی او به نتیجه رسید.

اعضای نظام دانشگاهی در قبال این تحول در سیاست آمریکا که اخیراً اتفاق افتاده چه مسئولیتی دارند؟

در ابتدا، درحالی‌که پی‎جویی حقیقت شاید ارزش خود را در استحکاماتِ حق‎ ویژۀ آموزشی، یعنی در جایی که تعلیم لیبرال معنادار باقی مانده است، نگه دارد، در جای دیگر ایدئال‎های مطالعۀ اومانیستی اساساً به محاق رفته بودند؛ بدین روی، ما با دشمنی مواجه شدیم و او «ما» است.

پیروزی سیاست هویتی، نقش زیان‌آوری را نیز بازی می‎کند. بر طبق عادت چندفرهنگ‎گرایی علوم انسانی، دعاوی سخت هویت‎ گروهی را که موقعیت سوژه نام دارد و شامل نژاد و گروه‎های فرهنگی می‎شود، از موشکافی معاف می‎کند و بدین‌وسیله آن‎ها را از بازجویی‎های مخرب که فرهنگ گفت‎وگوی انتقادی را محدود می‎کند، مصون می‎دارد.

با برانگیختن این تمایلات، رؤسای دانشگاه به‌راحتی از تعهد نسبت به اهداف فرهنگی و روشنفکرانه جدا شده‎اند؛ عجلۀ آن‎ها برای شرح نتیجۀ یک دورۀ چهارساله، بی‎شرمانه و از روی شوق به «نسبت» و «امر حیاتی» دل بسته‌اند.

به‌صورتی تاریخی یکی از مأموریت‎های تحصیلات عالیه، به علاوه آماده کردن دانشجو برای سختی‎های شغل بازاری پرورش دادن ارزش‎های شهروندی فعال است که تشویق و تهذیب شخصیت است و در ایدۀ خودگردانی خلاصه می‎شود؛ یعنی افرادی را ایجاد کند که شایستۀ ایجاد قضاوت‎های سیاسی بالغ و همچنین تصمیمات هوشمندانه برای زندگی می‎باشد. این رهیافت توسط جان دیویی فیلسوف توضیح داده شده است که کلید ارتقای فضیلت‎ها که موجب شهروندی دمکراتیک می‎شود همه طرق ضدفاشیستی و رهیافت دیالوگی سقراط را می‎طلبد. بنابراین دیویی می‎گوید که تعلیم رهایی‌بخش نیازمند رها شدن از کرختی ذهن است، وسیله‎ای که با آن توانایی‌های ذهن انتقادی را تیز می‎کند. دیویی متقاعد شده بود که تجربۀ یادگیری مشارکتی کارآموزی‌ای است برای تمرین شهروندی دمکراتیک.