به گزارش فرهنگ امروز به نقل از فرهیختگان:
طبقه پانزدهم وزارت علوم چهارشنبه 10 اردیبهشت ماه، میزبان دو نشست خبری بود؛ پیش از ظهر اصحاب رسانه سوالات خود را از معاون آموزشی پرسیدند و پس از آن فرهاد یزدان‌دوست، رئیس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی به جمع خبرنگاران آمد تا جزئیات اجلاس وزرای علوم کشورهای اسلامی را تشریح کند.
البته امیدواری‌های این اتفاق مثبت چندان در دل اهالی رسانه دوام نداشت. معاون آموزشی وزارتخانه نه‌تنها در طول نشست تلویحاً از عدم امکان مصاحبه تلفنی سخن گفت، بلکه اظهار امیدواری کرده بود که نتیجه این نشست‌های خبری باید به گونه‌ای باشد که دیگر مسئولان وزارت علوم هم تشویق به حضور در آن شده و اخلاق حرفه‌ای در انعکاس اخبار رعایت شود! با این حال، واحدی در نشست خبری 2ساعته خود با خبرنگاران، نکات جالبی را درباره وضعیت آموزش عالی از جمله کاهش روند ورودی‌ها به مراکز آموزش عالی، کاهش تعداد مراکز آموزش عالی برخی زیرنظام‌های آموزشی و آخرین وضعیت آیین‌نامه ارتقا عنوان کرد.
ابوالفضل واحدی، معاون آموزشی وزارت علوم در پاسخ به سوال «فرهیختگان» درباره برنامه این وزارتخانه برای تقویت توانمندی اساتید نسبت به بهره‌برداری از فناوری‌های نوین مثل هوش مصنوعی گفت: «یکی از برنامه‌های ما، ایجاد و یا فعال‌سازی مراکز تعالی مربوط به اساتید است که بتوانند این آموزش‌ها را برای اساتید و به‌طور کلی افرادی که درگیر بحث آموزش دانشگاه هستند، ارائه دهند. برخی از دانشگاه‌ها همین الان هم این مراکز را با نام‌های دیگر دارند و به همین دلیل بحث ایجاد و یا فعال‌سازی و توسعه را در دستور کار خواهیم داشت؛ چراکه اگر می‌خواهیم برنامه جدید داشته باشیم، طبیعتاً نیاز است تا اساتیدمان هم به‌روز باشند و برای همین به‌صورت جدی نیاز به این مراکز داریم.»
رضا نقی‌زاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم نیز درباره وضعیت هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها برای سال جدید و سازوکار برای آموزش اساتید و دانشجویان در راستای استفاده حداکثری از این تکنولوژی تصریح کرد: «فرایند این کار آغاز شده و دانشگاه‌ها دوره‌های خوبی را ویژه بحث هوش مصنوعی برای اساتید برگزار می‌کنند. باید این مسئله را هم مدنظر قرار داد که ما دو وجه در بحث هوش مصنوعی داریم، یکی اساتید خود این رشته هستند و تعدادی هم اساتید که بهره‌بردار هوش مصنوعی هستند و ما به هر دو گروه نیاز داریم. یکی از برنامه‌های ویژه‌ای که معاون آموزشی دارد بحث توسعه مراکز تعالی اعضای هیات علمی است که یکی از بخش‌های کلیدی در آن بحث هوش مصنوعی است.»
برای رشته‌های راهبردی سدشکنی کردیم
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در پاسخ به سوال «فرهیختگان» مبنی بر اینکه سازوکارهای به‌روزسانی رشته‌های راهبردی و سنجش ظرفیت در این رشته‌ها بر اساس چه معیاری خواهد بود، گفت: «در مصوبه‌ای که رئیس‌جمهور در این باره ابلاغ کرده، خلاصه همه کارها آمده است. به طوری که درباره به‌روزسانی علوم و فنون راهبردی، دبیرخانه شورای عالی عتف با همکاری وزارتین مکلف شدند هر دو سال یکبار فهرست حوزه علم و فناوری راهبردی را اعلام و به‌روزسانی کنند. البته ما در معاونت آموزشی برای این کار سدشکنی کردیم و در قالب شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی سال گذشته، 11 حوزه راهبردی را مشخص کرده و اجرایی کردیم اما سازوکار اصلی آن باید در یک شورای بالادستی برود تا بقیه دستگاه‌ها هم مانند معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و دیگر وزارتخانه‌ها هم به کمک بیایند.»
او با بیان اینکه حوزه علوم و فناوری‌های راهبردی، مسئله آینده کشور است و صرفاً مسئله وزارت علوم نیست، افزود: «بخش دوم مصوبه هم شوراهای اصلی وزارتخانه یعنی شورای عالی برنامه‌ریزی و شورای گسترش را مکلف می‌کند که ایجاد و برگزاری این رشته‌ها را تسهیل کند و وزارتین و معاونت علمی نیز برای تجهیز آزمایشگاه‌ها و تجهیزات پژوهشی این حوزه مکلف شده‌اند؛ چراکه به‌طور مثال وقتی صحبت از کوانتوم می‌کنیم، تربیت نیروی انسانی در آن نیاز به آزمایشگاه دارد و باید به این حوزه توجه شود.»
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم افزود: «در بخش چهارم، موضوع فرصت مطالعاتی دانشجویان و اساتید مورد توجه قرار گرفته و در اینجا برای سازمان برنامه و بودجه یک تکلیف پیش‌بینی شده است. شورای حمایت از استعدادهای درخشان هم در بند 5 مکلف شده تا برای پذیرش این دانشجویان در رشته‌های راهبردی دستورالعمل ویژه‌ای را تنظیم کند که در دستورالعمل آتی این شورا به ریاست وزیر قرار می‌گیرد. در بند ششم، دستگاه‌های مختلف اعم از وزارتین و معاونت علمی مکلف شدند تا طرح‌های ویژه‌ای را برای دانشجویان و اساتید فعال در رشته‌های راهبردی پیش‌بینی کنند و در نهایت هم بحث مهم اعتبارات است که در بند هفتم داریم و مرتبط با سازمان برنامه و بودجه است. بند هشتم هم سازمان اداری و استخدامی را مکلف کرده تا مازاد بر ظرفیت و مجوزهایی که الان در حوزه هیات علمی وجود دارد، در رشته‌های راهبردی هیئت علمی جذب کنیم.»
او افزود: «البته آموزش عالی یک حوزه زمان‌بر است، یعنی از وقتی که برنامه درسی را اجرا می‌کنیم تا نتیجه‌دهی آن زمان می‌برد. همچنین قید شده تا شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی هر 6 ماه باید به شورای عالی عتف در این زمینه گزارش کار دهد. ما امروز این مسئله را به تعدادی از دانشگاه‌های دارای امکانات و زیرساخت داده‌ایم و وزارت علوم بسیار سخت‌گیرانه در این زمینه ورود کرده است.»
آخرین وضعیت اجرای آمایش در وزارت علوم
در ادامه، منیژه بهامیریان، دستیار معاون آموزشی وزارت علوم درباره چگونگی اجرای آمایش آموزش عالی اظهار داشت: «درباره آمایش باید یک تعریف اولیه را ارائه دهم. باید آمایش را مفهوم جامع معنی کنیم، یعنی آمایش یک عبارتی با بندها و موارد مختلف است و وقتی شما سوال مطرح می‌کنید که در آمایش کدام بند برای شما در اولویت است و عمدتاً هم آمایش را با کلمه ادغام قرار می‌دهیم، باید تصریح کرد که اولاً آمایش ادغام و کوچک‌سازی نیست، بلکه مفهومی بسیار کلان‌تر است. یعنی نمی‌توان گفت که الان در آمایش یک بند اولویت ما بوده و بندهای دیگر اولویت نیست؛ چراکه همه آن‌ها در کنار یکدیگر قرار دارند.»
او ادامه داد: «بحث مدیریت استانی، شیوه اداره نظام آموزش عالی کشور است که اصلاً نمی‌توان مدل دیگری را برای این حوزه در نظر گرفت و این فصل هم در حال اجرا است هرچند که شاید روند اجرای آن در طول زمان تغییرات متفاوتی داشته باشد. همچنین موضوع سامان‌دهی هم بخشی مربوط به رشته‌ها و بخشی هم به خود مؤسسات برمی‌گردد. البته باید این را هم بگویم که وزارت علوم هرگز کار ادغام انجام نداده و اتفاقی که در این وزارتخانه رخ داده، یا تجمیع بوده و یا الحاق.»
146 رشته به دفترچۀ دکتری امسال اضافه شد
دستیار معاون آموزشی وزارت علوم با بیان اینکه بخشی از آمایش هم درباره سامان‌دهی رشته‌ها است، افزود: «در حوزه دکتری باید بگویم از مهر 1403 به بعد که رشته‌های درخواستی به دفترچه دکتری امسال اضافه شده، در مجموع 146 رشته بوده، یعنی ما کمی در توسعه رشته‌ها متفاوت نگاه کرده‌ایم؛ بنابراین هیچ رشته‌ای حذف نشده اما در صدور مجوزهای جدید تلاش شده تا کمی با رعایت ملاحظات آزمایشی و استانداردهای بیشتر کار را دنبال کنیم.»
بهامیریان گفت: «طی چند ماه گذشته رتبه‌بندی ملی دانشگاه‌ها را داشتید که این کار هم دقیقاً ماده 4 آمایش آموزش عالی است، مگر می‌شود سامان‌دهی انجام داد و رشته‌ها را تعیین کنید اما مأموریت دانشگاه‌ها را مدنظر قرار ندهیم، در حالی که ماده 5 آمایش مأموریت‌گرایی است. جداسازی سنجش از پذیرش هم ماده ششم آمایش است. اضافه شدن تعدادی واحد درسی متناسب با نیاز جامعه ماده 8 آمایش است، توجه به آموزش‌های مهارتی هم ماده 7 است، یعنی کاری که وزارت علوم انجام می‌دهد در واقع اجرای آمایش از جهات مختلف است.»
وی در توضیح بیشتر این مسئله گفت: «از آنجایی که ما آمایش را جزئی می‌بینیم و در این بین هم تنها به حوزه سامان‌دهی نگاه کرد و در این حوزه هم تنها تمرکزمان بر روی کوچک کردن دانشگاه‌ها است، از واقعیت فاصله می‌گیریم. اما معتقدم آنچه وزارت علوم نه الان بلکه در دوره‌های قبل هم انجام داده، چتر آمایش هم بر روی آن وجود داشته است. به همین دلیل نمی‌توانم بندهای آمایش را تفکیک کنم و از نظر بنده، آمایش اولویت وزارت علوم است و حتماً به آن توجه می‌شود.»
تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه کاهش یافته است
ابوالفضل واحدی در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه اولین چالش این است که تعداد داوطلبانی که پتانسیل ورود به دانشگاه دارند، کاهش یافته است، گفت: «مسئله دوم این که افراد انگیزه و علاقه گذشته را برای ورود به دانشگاه ندارند و فقط بر تعدادی از رشته‌ها متمرکز شده‌اند. علاوه بر این، مجموعاً 2312 مرکز دانشگاهی فعال در کشور داریم که هر کدام واحدهای دانشگاهی خود را دارند و این در شرایطی است که شمار داوطلبان رو به کاهش است و تعدادی از صندلی‌ها خالی مانده است و افرادی که وارد دانشگاه می‌شوند کیفیت لازم را ندارند.»
او افزود: «امروزه فناوری‌های جدید همچون هوش مصنوعی به عنوان رقیبی جدی برای آموزش عالی سنتی، وارد عمل شده‌اند. بر اساس نتایج یکی از تحقیقاتی که در اروپا انجام شده، 85 درصد دانشجویان از پلتفرم‌های هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. وجود این پلتفرم‌ها به شخصی‌سازی آموزش کمک می‌کند، مفهوم یادگیری به جای آموزش شکل می‌گیرد و اینکه دانشجویان به سرعت به منابع و محتوای آموزشی دسترسی دارند که این‌ها از مزایای هوش مصنوعی است و البته این فناوری نوین، مضراتی نیز دارد.»
فعالیت 100 واحد پیام نور متوقف شد
معاون آموزشی درباره احتمال ادغام موسسات غیرانتفاعی گفت: «کمیسیون پایش در این زمینه تشکیل شده است که طبق پایش‌ها دستور به ادامه کار یا توقف فعالیت این مراکز می‌دهد. همچنین طبق مصوبه پیشین، فعالیت تعداد 100 واحد پیام نور متوقف شده و وزارت علوم هم اکنون در حال اجرای مصوبات است و برای سایر واحدها نیز متناسب با فلسفه تشکیل دانشگاه پیام نور و مسئولیت آن‌ها تصمیم‌گیری می‌شود.»
ریشۀ اصلی تغییرات داوطلبان گروه‌ها خارج از حیطۀ فعالیت وزارت علوم است
واحدی درباره آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی هم گفت: «برای آیین‌نامه ارتقا کارگروه‌هایی تشکیل شده و برای تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده که باید در شورا پیگیری شود؛ تفاوت مهم آیین‌نامه جدید در این است که مسیری پیش‌بینی شده و امکان ارتقای افراد برجسته از حیث آموزش فراهم شده است. در سال‌های گذشته داوطلبان گروه آزمایشی ریاضی، حدود 350 هزار نفر بودند، سال گذشته این آمار، نزدیک به 100 هزار نفر و در مقابل، آمار داوطلبان گروه علوم تجربی 600 هزار نفر بود.»
او تصریح کرد: «باید بپرسیم چرا این اتفاق افتاده است و این به عوامل اجتماعی و اقتصادی بازمی‌گردد که داوطلبان به این سمت سوق داده شده‌اند. ریشه اصلی این مسائل، خارج از حیطه فعالیت وزارت علوم است و این کاهش تعداد و کیفیت در رشته‌های فنی و مهندسی باید پایش و سپس روند آن اصلاح شود.»
واحدی در بخش دیگری از سخنان خود به تجلیل از سرآمدان آموزشی اشاره کرد و افزود: «مراسم تجلیل از سرآمدان آموزشی 27 و 28 خرداد ماه سال جاری در دانشگاه علم و صنعت برگزار می‌شود. همزمان اجلاس معاونان آموزشی و برای اولین بار نمایشگاه فناوری‌های نوین آموزشی نیز برگزار می‌شود.»