فرهنگ امروز: آوریل 2003، جهانیان با وحشت شاهد بودند که چگونه بخشی از میراث فرهنگی عراق در میان خرابه‌های حکومت صدام حسین از هم پاشید. غارتگران به موزه ملی عراق در بغداد هجوم آوردند، نسخه‌های خطی عربی از کتابخانه ملی عراق به سرقت رفت و مدارک بی‌شماری مربوط به دولت عراق نابود شد. برای آنان که عراق مترادف بود با ترور، سلاح‌های کشتارجمعی، یا نفت، چند هزار سال تاریخ در کرانه‌های رودخانه‌های دجله و فرات چشم‌اندازی جدید پیدا کرد. فنون و مفاهیم نخستین تمدن که بدون آنها جامعه بشری نمی‌توانست به سطح امروزی خود برسد، خاستگاهشان در عراق بود. شیوه‌ای برای نگارش، که پیش‌زمینه جوامع مدرن و پیشامدرن محسوب می‌شد، بخشی از دانش بشری بود که در بین‌النهرین شکل گرفت و از آنجا به باقی جهان گسترش یافت. همچنین فنون کشورداری، نظیر بایگانی کردن مدارک، که هنوز در سیستم‌های اداری امروزی دیده می‌شود، با شکل‌های آغازین تک خداپرستی همگی در بین‌النهرین آغاز شدند. چنین «اولین»هایی در کتاب «تاریخ مختصر میان‌رودان از بین‌النهرین باستان تا عراق امروز آورده شده است.
کتاب «تاریخ مختصر میان‌رودان از بین‌النهرین باستان تا عراق امروز» نوشته هانس یورگ نیسن و پیتر هاینه با ترجمه کامیار عبدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی است که از سوی موسسه و انتشارات ندای تاریخ چاپ و راهی بازار نشر شد. در این زمینه با کامیار عبدی، مترجم این کتاب به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
*********
میان‌رودان در کتاب «از بین‌النهرین باستان تا عراق امروز» چه بخش‌هایی از ایران فرهنگی را دربردارد؟
شاید فقط قسمت‌هایی از کوهپایه‌های غربی زاگرس را، آن هم در برخی دوره‌ها، نه همیشه.
اساسا بین‌النهرین تا رسیدن به استقرار حکومت‌های متمرکز چه مراحلی را طی کرد؟
دوران پارینه‌سنگی که انسان کوچ‌رو بود و با شکار و گردآوری زندگی می‌کرد، بعد دوره نوسنگی که انسان برخی گیاهان و حیوانات را اهلی کرد و به زندگی روستانشینی روی‌آورد و سپس دوره مس و سنگ که روستاها بزرگ و به شهرک تبدیل شدند و پدیده‌های فرهنگی- اجتماعی نظیر رده‌بندی اجتماعی، و فناوری‌های جدید شکل گرفتند.
تاریخ‌نگاری در آن زمان چگونه است، بیشتر چه منابعی ما را به اطلاعات آن دوره می‌رساند؟
برای دوران پیش از تاریخ که هنوز نگارش ابداع نشده تکیه ما بر مدارک باستان‌شناختی است و از دوره اوروک به بعد، با ابداع نگارش از منابع مکتوب استفاده می‌کنیم، ابتدا در مورد تاریخ اقتصادی و اجتماعی و سپاس تاریخ سیاسی و فرهنگی.
آیا بیشتر تالیف تاریخ‌نگاران داخل کشور است یا تاریخ‌نگاران خارجی؟
تاریخ بین‌النهرین بر اساس منابع میخی تدوین شده که بومی تمدن بین‌النهرین است، اما ترجمه و تحلیل آن در صد و پنجاه سال اخیر بیشتر کار زبان‌شناسان غربی بوده است.
پدیدار شدن شهر ۳۴۰۰ ساله در بستر رودخانه دجله چقدر می‌تواند اطلاعات گذشته موجود در این زمینه را کامل‌تر کند؟
این کاخ مربوط به حکومت میتانی است که قبلا در مورد آن اطلاعاتی در دست داشتیم. بنابراین، دانش ما را متحول نمی‌کند، فقط قدری افزایش می‌دهد.
در کتاب تاریخ مختصر میان‌رودان به هر یک از سلسله‌ها به تفکیک و از ابتدا تا امروز پرداخته شده است، از نظر شما دوره‌های اوج و شکوفایی این منطقه در کدام دوره‌هاست و کدام دوره‌ها به نوعی زمان خاموشی و پسرفت محسوب می‌شود؟
هر دو بازه‌های خود را دارد و شاهد پیشرفت‌های خاص خود بوده است. طبیعتا اطلاعات ما درباره برخی دوره‌ها بیش از دوره‌های دیگر است، اما واقعا نمی‌توان دوره‌ای را «پسرفت» خواند.
چه قسمت‌هایی از دانش بشری در بین‌النهرین شکل گرفت و از آنجا به باقی جهان گسترش یافت؟
تقریبا بیشتر بنیان‌های تمدن امروز بشری در بین‌النهرین باستان پی‌ریزی شده، نظیر تولید موادغذایی، آغاز یکجانشینی (ابتدا در روستاها و سپس شهرها)، شکل‌گیری حکومت و تمدن، پیدایش نگارش، مذهب، علوم و فناوری، قانونمندی و امثالهم.
دلیل منحصربفرد بودن فرهنگ بین‌النهرین باستان در چیست؟
به همین دلیل که عرض کردم. بسیاری از ویژگی‌های تمدن بشری اول بار در بین‌النهرین ظاهرشده و به همین دلیل است که پژوهش در زمینه بین‌النهربن باستان و شناخت بیشتر این تمدن باشکوه چنین اهمیتی در دانش بشری دارد.
نظر شما