فرهنگ امروز/ فاطمه امیراحمدی: چهارشنبه هشتم خرداد نشست سواد رسانه با عنوان «سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی و تجربهنگاری کشورهای مختلف» با حضور سیما میربخش، مدرس و پژوهشگر ارتباطات در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در این نشست به چالشهای پیشرو سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی ایران پرداخته شد و میربخش با اشاره به نبود سیاستگذاری در این حیطه گفت: طرح و برنامه مدونی در حوزه سواد رسانه‌ای نداریم و نمیدانیم قرار است از کجا به کجا برسیم. تحقیقی در اینباره در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انجام شد که نتیجه بررسی و مطالعات نشان از فقدان یک گفتمان سیاستگذاری در حوزه سواد رسانه‌ای دارد.
وی افزود: نهاد مسئول شورای‌عالی فضای مجازی است که بسیار ضعیف عمل کرده است.
این مدرس دانشگاه در ادامه به حوزه قانونگذاری برای سواد رسانه‌ای کشور اشاره کرد و گفت: در امریکا ۲۱ لایحه وجود دارد که بهتازگی ۵ لایحه جدید به آن افزوده شده است اما در کشور و مجلس شورای اسلامی و کمیسیون فرهنگی مجلس به عنوان کمیسیون تخصصی در بحث سواد رسانه‌ای تا امروز حتی یک قانون مصوب نکردهاند. تنها به قوانین کلی اکتفا شده است.
میربخش با اشاره به اجرای آن هم گفت: تنها در کتاب پایه دهم مدارس به طور جزیی به موضوع سواد رسانه پرداخته شده بدون آنکه به تربیت مربی یا تدوین سرفصلهای مناسب و شیوههای آموزشی بپردازیم. در بخش آموزش عالی پایاننامههای بسیاری نوشته شده اما به دلیل نبود گفتمان و دادوستد فکری از این دادهها استفاده نمیشود.
وی ادامه داد: در انجمنهای مردمی فعالیتهایی به شکل جزیرهای در حال انجام است که خروجی قابل تاملی برای جامعه بهشمار نمیرود زیرا محتوای تولید شده در این انجمنها ارتباطی با یکدیگر نداشته و تعاملی ندارند. اهی حتی به رد یکدیگر میپردازند.
او افزود: مشکل بزرگ در این بخش نبود نظارت بر تدریس و تولید محتوا است و هر بخش با نگاه متفاوت در حال پرداخت به موضوع است.
سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی
میربخش با بیان اینکه در بحث سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی با حجم زیادی از اطلاعات روبهرو هستیم در حالی که گنجایش مغز انسان محدود است، گفت: یک نامتنگاهی در مقابل متنگاهی مطرح است که اگر دستهبندی و سواد رسانه نباشد نمیتوان از این حجم اطلاعات بهدرستی استفاده کرد.
وی با اشاره به گفته علیاکبر فرهنگی، استاد مدیریت ارتباطات گفت: دراقتصاد رسانه امری که کمیاب می‌شود ارزش پیدا می‌کند. از اینرو وقتی اطلاعات کمیاب است ارزشمند است اما درحالحاضر با این حجم از اطلاعات ارزش خود را از دست داده است.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات و رسانه در ادامه به بیانیه ۱۹ حقوق بشر سازمان یونسکو اشاره کرد و گفت: پایه و اساس این مسئله در قرن ۲۱ با این بیانیه پیریزی شد. به این ترتیب هر انسانی محق آزادی عقیده و بیان بدون مداخله است. نقطه آغازین سواد رسانه سال ۱۹۵۶ بود و در سال ۱۹۸۲ که لزوم استفاده از آموزش سواد رسانه‌ای برای درک انتقادی شهروندان را ملزم میکرد، ادامه یافت. صدور بیانیهها ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال ۲۰۱۱ Fez موضوع آموزش سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی معلمان را در یونسکو مطرح می‌کند. این امر مبنایی برای کشورهای عربی و خاورمیانه می‌شود که به شکل جدی به موضوع ورود کنند. از اینرو میتوان گفت وضعیت این کشور در این بحث بهتر از ایران است زیرا میدانند از کجا به کجا میخواهند برسند.
این مدرس ارتباطات با بیان آموزش شهروند برای مقابله با تهدیدها و ارعاب رسانهها افزود: بیانیه ۲۰۱۶ افراد را ملزم به توسعه پایدار در حوزه سواد رسانه‌ای کرده است؛ اینکه توانمند شوند تا بتوانند در مقابل تبلیغات، تحریکات سیاسی و... مهارت لازم و نگاه انتقادی داشته باشند.
فعالیت کشورهای عربی و خلیجفارس
میربخش در ادامه نشست با بیان اینکه آنچه به عنوان سواد رسانه در ایران به طور محدود در حال آموزش است نوعی نگاه تهدیدآمیز به رسانه است، گفت: در اینباره دیدگاه حمایتگرا وجود دارد که نوجوانان و جوانان نسبت به آن مهارت لازم و نگاه انتقادی را نخواهند داشت. از اینرو دسترسی به اطلاعات محدود می‌شود.
وی با اشاره به دستهبندی کشورها در یونسکو نسبت به سواد رسانه‌ای- اطلاعاتی ادامه داد: سواد رسانه‌ای برای کشورهایی که ناشناخته و کمتر از میزان توسعهیافته است شامل کشورهایی مانند بحرین، لیبی، عراق، سومالی، سودان، سوریه، یمن، عمان، فلسطین، کویت، کومورس و موریتانی است.
وی افزود: سواد رسانه‌ای به مفهوم جدید که بهتازگی در حال ورود به جامعه است مربوط به کشورهایی مانند جیبوتی، الجزایر و امارات متحده عربی است.
اما کشورهایی که سواد رسانه‌ای را در برنامه‌های تخصصی و سازمان‌ها و نهادهای رسمی اجرا کرده‌اند، کدام هستند؟ میربخش در اینباره به کشورهای قطر، اردن، لبنان، مراکش، عربستان، تانزانیا و مصر اشاره کرد و گفت: در این کشورها برخی شهروندان با دسترسی به این برنامهها از آموزشهای لازم برخوردار و بهرهمند میشوند.جای ایران در این بخش خالی است چون در حوزه سیاستگذاری هنوز برنامه مدونی نداریم که به سوی آموزشهای رسمی حرکت کنیم.
تجربه جالب آرژانتین
میربخش آرژانتین را نمونه موفقی در حوزه آموزش سواد رسانه در بین نوجوانان و جوانان دانست و گفت: در ۳ حوزه پروژههای مختلفی در آرژانتین طرحریزی شده است. در مدارس از دانشآموزان ۱۱ و ۱۲ ساله خواسته می‌شود در حوزه مشخصی داستانی بنویسند. بر اسا آن داستان باید کمپین تبلیغاتی تهیه شود و به مدت یک ماه در تلویزیون این کشور پخش شود.
وی افزود: پروژه دیگر به نام Camera School از دانشآموزان ۱۳ و ۱۴ ساله درخواست می‌شود داستانی تخیلی نوشته و از آن فیلم کوتاهی بسازند. در ادامه این فیلم در سیمای آرژانتین پخش می‌شود.
او با اشاره به طرح سوم با نام Journalism for a day (یک روز با روزنامهنگاران) گفت: از دانشآموزان دوره متوسطه (۱۶ و ۱۷ ساله) خواسته می‌شود تا درباره یک موضوع دلخواه گزارش عمیق بنویسند. از بین تمام گزارشها ۹۰ نمونه انتخاب شده و در نخستین شنبه هر ماه در روزنامههای پرتیراژ کشور آرژانتین به چاپ میرسد. هدف از این امر کاهش فاصله نظرات نسلها با یکدیگر و نزدیک شدن و آشنایی نسل فعلی روزنامهنگاری با دیدگاه افراد جوانتر است.
سیاستگذاری و اجرای برنامهها
این پژوهشگر با اشاره به سیاستگذاریهای موجود در کشورهای خلیجفارس و خاورمیانه ادامه داد: قطر و لبنان بهدنبال ترویج آزادی مطبوعات و درک خبر از سوی شهروندان هستند. مصر بهدنبال این است که نفوذ رسانهها در زندگی جوانان تنها برای سرگرمی نباشد و بعد آموزشی حتما پیگیری شود. لبنان در حال آموزش مهارتهای لازم در مقابل رسانههای دیجیتال برای رقابت با هجوم اخبار خارجی برای شهروندان خود است. از اینرو روی اخلاق رسانه خوب کار می‌کنند. کشورهایی مانند تونس، مصر، لبنان و قطر روی شهروند خبرنگار کار می‌کنند که تنوع رسانه‌ای اتفاق بیفتد. ضمن آنکه عربستان روی فرصتهای فرهنگی در این حوزه در حال فعالیت است که این امر شاید به دلیل موقعیت حج باشد.
وی یادآور شد: کشورهای عربی بهدنبال مبارزه با الگوهای قالبی (پیشداوریها) و ترویج درک و فهم بینفرهنگی و همچنین حفاظت از فرهنگهای محلی خود است.
میربخش با اشاره به سواد رسانه‌ای در مصر هم گفت: این کشور چراغخاموش در حال حرکت است اما سواد رسانه‌ای را در دروس رسمی اجرا کرده و به نتایج خوبی هم رسیده است. بانک اطلاعاتی غنی را ایجاد کرده‌اند که در حوزه آموزش مدارس و مراکز عالی دانشگاهی در حال استفاده است.
وی با بیان اینکه کشورهای عربی و حوزه خلیجفارس در زمینه سیاستگذاری، اجرای قانون و آموزش جلوتر از ایران در حال حرکت هستند، گفت: لبنان و مصر سواد رسانه‌ای را در رشتههای مختلف ارائه داده که نقطه قوتی دیگر در این حوزه است.
او گفت: حتی در اینباره نمیتوان تلاش کشورهای همسایه از جمله عراق را دستکم گرفت زیرا به موفقیتهایی دست یافتهاند که نشان از همت جدی آنها در این حوزه دارد.
میربخش در پایان الگوی آلمان را هم از نمونههای موفق در حوزه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی دانست که دانشآموزان تجربیات خود را در کلاس ارائه میدهند و یادآور شد: هر کشور بر اساس نیازهای خود به بخشی از موضوع پرداخته است. بهعنوان مثال ژاپن روی حوزه سواد اطلاعاتی متمرکز است، مالزی سواد رسانه دیجیتالی، سنگاپور الگوی انگلیس را پیاده می‌کند و اندونزی در بخش دیگر فعالیت دارد.
منبع: گسترشنیوز