به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ «دربند» در شمال جمهوری آذربایجان و واقع در جمهوری داغستان، هنوز شیعه‌نشین است و آ‌ن‌چه از آن به عنوان پیشینه‌ی ایرانیان نام برده می‌شود را کاملا حفظ کرده؛ مردم این شهر حتی هنوز روی سنگ‌قبرهایشان نشانه‌ مسلمان بودنشان مانند حک شدن کلمه‌ «الله»را حفظ کرده‌اند.

شاهین آریامنش، باستان‌شناس و سردبیر مجله‌ ایران‌شناسی «مارلیک» در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری ایسنا قرار داده است، با هشدار نسبت به اتفاقی که در این شهر تاریخی درحال رخ دادن است،‌ به بررسی وضعیت این شهر پرداخت.

وی در یادداشت خود آورده است: «روسیه خود را برای برگزاری دوهزارمین سال پایه‌گذاری شهر دربند آماده می‌کند.» خبر کوتاه اما بسیار مهمی بود و البته بازتاب چندانی در ایران نداشت. همین بازتاب اندک خبر در ایران، حکایت از آن دارد که «دربند» با اینکه سده‌های بسیار، بخشی از قلمرو ایران بوده و جای‌جای این شهر هنوز هم رنگ و بوی ایرانی دارد، ایرانیان از آن غافل‌اند.

شهر «دربند» تاریخِ پر فراز و فرودی داشته و البته با این همه فراز و فرود، تاکنون بافت و هویت سنتی خود را حفظ کرده است. همان‌طور که «لِوُند» ارمنی نوشته است، سپاهیان مسلمان در زمان خلافت «سلیمان بن عبدالملک»، کتیبه‌ای در «باب» یافتند که بر اساس آن، شهر در دوره‌ی امپراتور «مارکیانوس»، هم‌زمان با سلطنت «یزدگرد» دوم، بنا شده است.

«یزدگرد» هنگام جنگ با «هون‌ها» و «کیداریان» ناگزیر شد در ناحیه‌ی «باب ‌و ابواب»، با خشت و گل دیواری بسازد. «مارکوارت» می‌نویسد که در سال 451 میلادی براثر شورش آلبان‌ها، قلعه‌ی باب ‌ویران و در نتیجه حمله به آن‌جا آسان شد.

به نوشته‌ی «گردیزی»، دیوار بسیار طویل بود و «یزدگردبن بهرام» آن را میان «ارمنیه» و «خزر» تا «باب‌الابواب» احداث کرده بود که در زمان حیات او به پایان نرسید و «قباد» آن را به پایان رساند. «حمزه‌ی اصفهانی» بنای «باب‌الابواب» را به خسرو اول (انوشیروان) پسر قباد یکم ساسانی نسبت داده و می‌نویسد که او دیوار باب‌الابواب را که طول آن از دریا تا کوه حدود 20 فرسنگ بود ساخت و در هر ناحیه‌ی آن امیری از سپاه گماشت و آن‌جا را به اقطاع به آنان داد.

«دربند» در جمهوری داغستان

«ظهیرالدین مرعشی» بنای دیوار دربند را از انوشیروان نمی‌داند، بلکه به «نرسی» پسر «جاماسب» که حدود 13 سال در نواحی دربند به پیکار می‌پرداخت و همه‌ی آن منطقه را آرام کرده بود، نسبت می‌دهد. پس از خسرو انوشیروان، هنگام پادشاهی «هرمز»، ترکان در «فرارودان» شورش کردند و پادشاه خزر با سپاهی انبوه به باب‌الابواب حمله برد و ویرانی بزرگی به بار آورد. هنگام درگیری «خسرو دوم» با رومیان، خزرها با «هراکلیوس» متحد شدند و دربند را تصرف کردند.

سرانجام، در اواخر دوره‌ی ساسانی و درگیری خسرو دوم و جانشینان او با مسلمانان، فرصتی مناسب پدید آمد تا خزرها به نواحی باب‌الابواب تاخت‌وتاز کنند. از سال 22 هجری قمری، سپاهیان اسلام حمله‌ی خود را به دربند آغاز کردند و رفته‌رفته این شهر را متصرف شدند. دربند در دوره‌ی اسلامی نیز، سده‌ها بخشی از قلمرو ایران بود که در دوره‌ی قاجار همراه با «قره‌باغ»، «شکی»، «گنجه»، «شروان»، «باکو» و ... به هنگام جنگ‌های ایران و روس از خاک ایران جدا شد و به اشغال روسیه درآمد.

«دربند»، خویشتن‌دارترین شهر جهان

«دربند» در جمهوری داغستان

دولت روسیه تلاش خود را به کار بست تا شماری از ساخت‌وساز‌های زیبای تاریخی این شهر را مانند نارین‌قلعه و بخش قدیمی دربند را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کند که یونسکو، به دلیل بافت و هویت سنتی دربند، آن را یکی از خویشتن‌دار‌ترین شهر‌های جهان لقب داد.

این شهر برای روسیه چنان مهم است که در روسیه برای برگزاری جشن‌های 2000 ساله این شهر تاریخی‌ آماده می‌شوند. «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور روسیه، فرمان برگزاری این جشن‌ها را به مناسبت دوهزارمین سال پایه‌گذاری شهر دربند جمهوری داغستان امضا کرده و بودجه گزافی برای برگزاری این جشن اختصاص داده شده‌ است.

چرا ایرانیان از «دربند» غافلند؟

اگرچه چند صباحی است ایران این شهر را از کف داده با این همه، هنوز این شهر رنگ‌وبوی ایرانی دارد و نمودهای فراوانی از فرهنگِ ایرانی در این شهر به چشم می‌خورد. از کتیبه‌های پهلوی ساسانی و فارسی و عربی گرفته تا گورستان تاریخی آن با آیات و روایات اسلامی و شعرهای فارسی بر سنگ قبرها، همگی نمودی از تاریخ و فرهنگ ایران در دربند است. اگرچه «دربند»، شهر- موزه‌ای از تاریخ ایران است و دربند در قلمرو ایرانِ فرهنگی جای می‌گیرد، با این همه، برگزاری جشن دوهزارمین سال پایه‌گذاری شهر دربند، فرصت مغتنمی است تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، داشته‌های فرهنگی ایران را در قالب نمایشگاهی در آنجا به نمایش بگذارد، چون به گفته‌ی رئیس جمهوری ‌ دکتر حسن روحانی با نشان دادن این آثار بسیاری از اتهامات از جمله ایران‌هراسی‌ها به طور طبیعی برطرف می‌شود.»

مسلمانان «دربند» در جمهوری داغستان

«دربند» در گذشته جزو قلمرو ایران